To Μέλλον της Διατήρησης της Βιοποικιλότητας για το Περιβάλλον

|Αφιέρωμα 2023 Περιβάλλον & Βιώσιμη Ανάπτυξη|

Η βιοποικιλότητα αποτελεί μία έννοια ευρεία, μία κατασκευή νοητικού περιεχομένου, η οποία μπορεί να έχει πολλές και διαφορετικές ερμηνείες. Από επιστημονικής άποψης η βιοποικιλότητα αφορά την ποικιλία που συναντάται στον πλανήτη, όσον αφορά τις μορφές ζωής, τα διαφορετικά είδη οργανισμών, τα γονίδια, καθώς και στο σύνολο των ειδών που περιλαμβάνονται στα οικοσυστήματα, τα οποία αποτελούνται από βιοτικά συστατικά μέρη. Αναφέρεται στην ποικιλομορφία της ζωής σε κάθε έκφανση της, είτε σε μία συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, είτε σε όλο τον πλανήτη και ενσωματώνονται όλοι οι τύποι, τα επίπεδα και οι συνδυασμοί των διαφόρων οργανισμών που υπάρχουν στη φύση.

Εξετάζοντας την έννοια της βιοποικιλότητας υπό το κοινωνικό πλαίσιο του 21ου αιώνα, αυτή ενσωματώνει στο περιεχόμενό της, ιδέες που συνδέονται με τον κίνδυνο, την απειλή, την προστασία, την υπευθυνότητα του ατόμου. Συνάμα έννοιες όπως η πολιτισμική ή φυλετική ποικιλομορφία, η ποικιλία συμπεριφορών, τοπίου, όπως έχουν ενταχθεί στο αρχικό νοητικό πλαίσιο της βιοποικιλότητας.

Η βιοποικιλότητα αναπτύσσεται στη βάση τριών δομικών επιπέδων, τη γενετική, την ταξινομική και την οικολογική ποικιλότητα, ενώ πρέπει να μελετάται επίσης με σημείο αναφοράς το χρόνο και τους οργανισμούς που εξαφανίστηκαν, καθώς με αυτόν τον τρόπο οι ερευνητές μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα πως δημιουργούνται, πως εξελίσσονται και πως εξαφανίζονται τα είδη. Η γενετική ποικιλότητα αναφέρεται στη διαφοροποίηση που παρουσιάζει το γενετικό υλικό των οργανισμών. Η ταξινομική ποικιλότητα αναφέρεται στην καταγραφή των οργανισμών σε οικογένειες, γένη, είδη, υποείδη, πληθυσμούς και άτομα. Η οικολογική ποικιλότητα αφορά τα ενδιαιτήματα, τις βιοκοινότητες και τις οικολογικές διεργασίες που συμβαίνουν μέσα σε αυτά. Τα τρία προαναφερόμενα δομικά στοιχεία της βιοποικιλότητας, αλληλοσυνδέονται και αλληλοεξαρτώνται, καθώς δεν είναι αυτόνομα και ανεξάρτητα το ένα του άλλου.

Η αναγκαιότητα διατήρησης της βιοποικιλότητας κατανοήθηκε όταν καταγράφηκε μία αναντιστοιχία μεταξύ της δημιουργίας νέων ειδών και της απώλειας όσων υπήρχαν ήδη, καθώς παρατηρήθηκε ότι ο αριθμός των ειδών που δημιουργούνταν ήταν πολύ μικρότερος σε σχέση με αυτόν όσων εξαφανίζονταν. Αυτό που ανησύχησε περισσότερο τους ερευνητές δεν ήταν η απώλεια αυτή κάθε αυτή, όσο η ταχύτητα την οποία αυτή συνέβαινε, ειδικά από το 1960 και έπειτα. Βασική αιτία της παραπάνω κατάστασης θεωρήθηκε η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού, ο οποίος έχει ανάγκη περισσότερων φυσικών πόρων για να μπορέσει να επιβιώσει. Συνάμα οι παρεμβάσεις του ανθρώπου με στόχο την οικονομική ανάπτυξη, οδηγούν στη άνιση κατανομή των πόρων μεταξύ των χωρών και μεταξύ των ανθρώπων. Η εντατική καλλιέργεια, η υπεραλίευση, η αστικοποίηση, η αλλαγή χρήσης γης, η εντατική κτηνοτροφία, η δημιουργία μεγάλων αναπτυξιακών έργων, η αποψίλωση των δασών, αποτέλεσαν βασικά αίτια κινδύνου της βιοποικιλότητας.

Ωστόσο η διατήρηση της βιοποικιλότητας θεωρείται ασφαλιστική δικλείδα για τη συνέχεια της ζωής στον πλανήτη. Η επίτευξη του προαναφερόμενου στόχου μπορεί να επιτευχθεί, μόνο εάν οι άνθρωποι κινητοποιηθούν για να την προστατέψουν, αναπτύσσοντας για τη φύση μία οικοκεντρική προσέγγιση. Ενεργοποιούμενη η Διεθνής Κοινότητα συστηματικά τις τελευταίες δεκαετίες για το ζήτημα της βιοποικιλότητας, με στόχο τη διατήρησή της στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης, προήγαγε την Στρατηγική 2011-2020 και τους στόχους του Aichi για τη βιοποικιλότητα, οι οποίοι την τοποθέτησαν σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο, όπου στην πλειοψηφία τους τα περισσότερα κράτη μέσα από ενέργειες και δράσεις τους, επιδιώκουν να τη διατηρήσουν.

Επίσης στην Ατζέντα 2030 για την Αειφόρο Ανάπτυξη που προάγει η Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαμβάνονται παγκόσμιοι στόχοι και κοινωνικές αλλαγές που αποσκοπούν στην ευημερία και στην ορθή ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνικών, καθώς οι στόχοι της αειφορίας συνδέονται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Η προαναφερόμενη σύνδεση καταδεικνύεται περίτρανα από το γεγονός ότι οι 14 από τους 17 στόχους της Ατζέντας 2030 αναφέρονται στην διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Η βιοποικοιλότητα έχει αναγνωστεί επίσης ως πολιτισμική συνθήκη, εφόσον παρέχει στα κοινωνικά υποκείμενα τις απαραίτητες διευκολύνσεις για να αναπτυχθεί ο πολιτισμός, καθώς προσφέρει στον άνθρωπο ασφάλεια, τροφή, υλικά και εργαλεία για να καινοτομήσει. Ουσιαστικά ο κάθε πολιτισμός αποτελεί μία αντανάκλαση της βιοποικιλότητας της εκάστοτε περιοχής που εμφανίζεται, ενώ η ορθή διαχείρισή της από την πλευρά των ανθρώπων κατανοείται ως μία πράξη κοινωνικού περιεχομένου και ως μία πολιτισμική έκφραση. Η βιολογική και η πολιτισμική ποικιλότητα είναι το ίδιο σημαντικές και σπουδαίες για την αειφόρο ανάπτυξη. Η βιοποικιλότητα αποτελεί έναν κοινό τόπο, ένα παγκόσμιο ζήτημα, ένα κοινό πόρο του συνόλου των ανθρώπων, συνεπώς απαιτείται η ανάγκη συμμετοχής και συνεργασίας, ώστε να διατηρηθεί και να εξελιχθεί.

Σε αυτό το πλαίσιο έχει ενταχθεί ως βασική πτυχή της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ώστε το άτομο να κατανοήσει τη σημασία και τη σπουδαιότητά της για την ύπαρξη του αλλά και τη συνέχιση της ύπαρξης του ίδιου του πλανήτη. Η εκπαίδευση στην βιοποικιλότητα αποτελεί μία δια βίου μαθησιακή διαδικασία, με απώτερο στόχο των εξοπλισμό των εκπαιδευόμενων με την ικανότητα δόμησης του κόσμου στις προγενέστερες γνώσεις τους, εμπειρίες, ιδέες και την ανάπτυξη ενός κριτικού στοχασμού, ώστε να κατανοηθούν οι κρυμμένες αξίες και κοσμικές θεάσεις, ώστε να χειραφετηθεί το άτομο, να εντοπίζει τις στρεβλώσεις, να υπερβαίνει και να μετασχηματίζει τον κόσμο με βάση την προσωπική αντίληψή του για τη φύση και τον εαυτό του.

Η εκπαιδευτική κοινότητα, οι πολιτικές αρχές και η οικογένεια πρέπει να διαπνέονται από όλες αυτές τις αξίες καθώς είναι άκρως σημαντικές προκειμένου να οδηγήσουν τους νέους προς την ορθή ανάπτυξη συμπεριφορών και ερμηνειών που αφορούν το περιβάλλον και να πάρουν το μέλλον του πλανήτη στα χέρια τους.