Ο θάνατος, η λήθη και η συνέχεια της ζωής

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

«Εκείνο που τρομοκρατεί  τους περισσότερους στο θάνατο, δεν είναι η απώλεια του παρελθόντος αλλά η απώλεια του μέλλοντος. Για την ακρίβεια η διεργασία της λήθης είναι μια μορφή θανάτου μόνιμα παρούσα μέσα στη ζωή», μια σιβυλλική και μεταφορική φράση – απόφθεγμα του Μίλαν Κούντερα.

Διάχυτα τα ερωτήματα για το αν η απώλεια αφορά το παρελθόν ή το μέλλον, αντιπροσωπεύει το χθες ή το αύριο;. Οι άνθρωποι που χάνουμε και μας αφήνουν για μια άλλη μεταθανάτια ζωή στον παράδεισο ή σε μια κβαντική συμπαντική διάσταση, απειλούν το πριν ή το μετά της δικής μας ζωής; Αν ξεχάσουμε, τους ξεχνάμε; Η μνήμη διατηρεί στην επιφάνεια τους χαμένους ανθρώπους μας ή την πεμπτουσία της δικής μας βασανισμένης ψυχής;

Ζούμε σε έναν  κόσμο φρενήρη, όπου η λήθη μας απειλεί. Υπονομεύει την ανάγκη μας να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε, τη βούλησή μας να λατρέψουμε όμορφους ανθρώπους και την ψυχική ανάταση μιας διασύνδεσης με τους σταθμούς της ζωής και οι οποίοι διαμορφώνουν το είναι μας σε επαγγελματικό, κοινωνικό ή και οικογενειακό επίπεδο. Αναρωτιέμαι μήπως, χωρίς τις αναμνήσεις μας, η αγάπη που αγγίξαμε ή μας άγγιξε με διάφορους τρόπους, είναι προορισμένη να μαραθεί και να πεθάνει.

Αφού ο άνθρωπος βιώσει μια σημαντική απώλεια δεν μπορεί να επιστρέψει στον οποιοδήποτε «παλιό εαυτό», καθώς η απώλεια δημιουργεί αντιφατικά συναισθήματα και ψυχολογικές ανακατατάξεις στην ζωή του. Αναγκάζεται να  χτίσει μια νέα ταυτότητα βασισμένη στη νέα εμπειρία, ενώ παράλληλα αυτή η νέα προσέγγιση του εαυτού οικοδομεί μια συνέχεια του παλιού. Σε αυτήν τη σπουδαία διαδικασία η προσωπική προσπάθεια, η ψυχική διαχείριση και ο χρόνος αποτελούν τους πυλώνες της διεργασίας. Η διατήρηση της σύνδεσης με μια ζωτικής σημασίας σχέση του παρελθόντος μπορεί να δώσει την αίσθηση της συνέχειας στη ζωή του ατόμου, καθώς η επιταγή της ανακάλυψης ενός μέλλοντος με ουσιαστικό νόημα συνυφαίνεται μέσα από τις στάχτες του χαμού.

Το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, με τίτλο «Κεριά», συμπληρώνει τη σημειωτική τοποθέτηση του Κούντερα. Τα Κεριά είναι ο αλληγορικός προσδιορισμός της αέναης στιγμής και της ουσίας της ίδιας της ζωής. Το φως των κεριών μετουσιώνεται σε χρόνο, ενώ η ύλη του κεριού  αποδίδει τον ίδιο τον άνθρωπο που από τη μια ανάβει με τη γέννηση και από την άλλη σβήνει με το θάνατο.

Ο χρονικός προσδιορισμός του μέλλοντος είναι αόριστος. Πόσες μέρες θα έρθουν, πως θα έρθουν και ποιες είναι.; Δεδομένο  θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτό που έχουμε ήδη ζήσει, αυτό που έχει πια τελειώσει, κι αυτό δυστυχώς δεν μπορεί πια να επανέλθει.

Αλήθεια πόσο γρήγορα περνά η ζωή; Αυτή τη διαπίστωση είναι και μια υπενθύμιση πως η ζωή δε διαρκεί για πάντα, ίσως μάλιστα να μη διαρκέσει και πολύ. «Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας, σα μια σειρά κεράκια αναμένα — χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια». Αυτό είναι και το αισιόδοξο μήνυμα του αλεξανδρινού ποιητή, η τέρψη και η απόλαυση της ζωής, χρησιμοποιώντας ως πολύτιμα δώρα αυτά τα χρυσά και ζωηρά κεράκια, όσο είναι ακόμη αναμμένα.

Κωνσταντίνος Καβάφης «Κεριά»

Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας
σα μια σειρά κεράκια αναμένα —
χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.

Η περασμένες μέρες πίσω μένουν,
μια θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων•
τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,
κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά.

Δεν θέλω να τα βλέπω• με λυπεί η μορφή των,
και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.
Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά.

Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω
τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.