Ο Ναός της Αγίας Παρασκευής και το θρησκευτικό πνεύμα του

*Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

Ο Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής, πολιούχου της πόλης της Χαλκίδας, αποτελεί ένα ιστορικό μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς και είναι ένας ναός που ακτινοβολεί τη δύναμη ενός πολιτισμού ανεξίτηλου μέσα στους αιώνες.

Οι θεωρίες για την ύπαρξη αρχαιοελληνικού Ναού στη θέση της Αγίας Παρασκευής

Στη  θέση της Αγίας Παρασκευής ίσως να προϋπήρχε το περιφερειακό ιερό του Ολυμπίου Διός της αρχαίας Χαλκίδας. Ωστόσο ο ναός του Ολυμπίου Διός πιθανολογείται ότι βρίσκονταν περί την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, καθώς από εκεί κοντά προέρχονται τα πέντε υπερμεγέθη κιονόκρανα και άλλο αρχαίο υλικό ναοδομίας των κλασικών χρόνων, που κατά καιρούς έχει ανακαλυφθεί στον περιβάλλοντα χώρο της. Επίσης, στα 1848 διατυπώθηκε η άποψη ότι στο συγκεκριμένο σημείο υψώνονταν ένας άλλος τρισυπόστατος αρχαίος ναός αφιερωμένος στον Απόλλωνα, την Αρτέμιδα και τη Λητώ, αλλά νεότερες ανασκαφικές έρευνες τον τοποθετούν με σχετική ασφάλεια στη νότια πλευρά του λόφου του Αγίου Ιωάννη, όπου βρέθηκε ένας μαρμάρινος τρίποδας προς τιμήν του Δελφίνιου Απόλλωνα και αποθέτης με πολλά χάλκινα αναθήματα.

Ο Βυζαντινός Ναός της Θεοτόκου της Περίβλεπτου κι ο Μεσαίωνας

Η πιθανότερη προσέγγιση για την περίοδο του 5ου ή 6ου αιώνα είναι ότι στη σημερινή θέση του ναού της Αγίας Παρασκευής υπήρξε μια προγενέστερη παλαιοχριστιανική Βασιλική, την οποία διαδέχτηκε ο Βυζαντινός ναός της Θεοτόκου της Περίβλεπτου στα 1186. Αυτό φαίνεται με βάση την τεχνοτροπία των κιονόκρανων και τις μεμονωμένες γραπτές αναφορές, ενώ ενισχύεται κι από την οπτική της τοπικής παράδοσης.

Εκείνο που δεν επιδέχεται αμφισβήτησης, είναι η ταυτότητα της Αγίας Παρασκευής στο Μεσαίωνα ως μοναστηριακός ναός του Αγίου Δομίνικου και της Παρθένου Μαρίας των Δομινικανών μοναχών του Νεγροπόντε. Το συνολικό οικοδόμημα χαρακτηρίζεται σαν ένα σπάνιο δείγμα πρώιμης Δομινικανής αρχιτεκτονικής, Γοτθικού ρυθμού, το οποίο διασώζεται σχεδόν στην αυθεντική του μορφή από τα μέσα του 13ου αιώνα μέχρι σήμερα. Αυτή η ιδιότητα σε συνδυασμό με τον περίτεχνο γλυπτό διάκοσμο και το ταφικό βορειοανατολικό παρεκκλήσι με τις ιδιόρρυθμες αγιογραφίες, καθιστά απαράμιλλη τη Γοτθική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, τόσο στον Ελληνικό, όσο και στον Ευρωπαϊκό χώρο, αλλά και ένα ανεκτίμητο κόσμημα για την πρωτεύουσα της Εύβοιας.

Οι Οθωμανοί κι η απελευθέρωση

Μετά την Οθωμανική κατάκτηση της Εύβοιας στα 1470, η μεγαλοπρεπής Γοτθική εκκλησία μεταβάλλεται πλέον σε Μουσουλμανικό τέμενος στο όνομα του σουλτάνου Μωάμεθ Β’ του Πορθητή. Οι Τούρκοι αφού προέβησαν στο βανδαλισμό των αγιογραφιών του βορειοανατολικού ταφικού παρεκκλησίου του Πέτρου Λιππαμάνο, κατόπιν τις επιχρίουν με ασβεστοκονίαμα προκειμένου να καταδικαστούν στη λήθη. Όλες οι τοξωτές περιφερειακές πόρτες χτίζονται και σφαλίζονται ερμητικά, ενώ στις πλευρές διανοίγονται επιπλέον τετράγωνα παράθυρα για να αυξηθεί ο φωτισμός του εσωτερικού. Πιθανότατα, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ανυψώθηκε και το δάπεδο του αλλοτινού ναού και οι βάσεις των κιόνων στα κλίτη ενσωματώθηκαν σε αυτό. Ωστόσο, οι Οθωμανοί κατακτητές δεν επιδόθηκαν στην καταστροφή του υπέροχου γλυπτού διακόσμου, ο οποίος ευτυχώς διατηρήθηκε ανέπαφος.

Με την απελευθέρωση της Χαλκίδας από τον Τουρκικό ζυγό στις 7 Απριλίου 1833, ο άλλοτε Ρωμαιοκαθολικός ναός επανέρχεται στη Χριστιανική λατρεία, ενταγμένος στους κόλπους της Ορθόδοξης εκκλησίας και αφιερώνεται στην Αγία Παρασκευή, η οποία θεσπίζεται ως προστάτιδα και πολιούχος της πόλης, επικυρωμένη επίσημα με Βασιλικό Διάταγμα στις 9 Ιανουαρίου 1864.

Το θρησκευτικό πνεύμα του ναού της Αγίας Παρασκευής

Η Αγία Παρασκευή γεννήθηκε σε προάστιο της Ρώμης κατά το 2ο αιώνα μ.Χ. Σε ηλικία 20 ετών έμεινε ορφανή από γονείς οι οποίοι της άφησαν μεγάλη περιουσία και την οποία εκποίησε δίνοντάς την στους φτωχούς. Ασχολήθηκε συστηματικά με την ιεραποστολή στη Ρώμη διδάσκοντας το Χριστιανισμό σε ανθρώπους αδύναμων κοινωνικά ομάδων. Η φήμη της έφτασε στον αυτοκράτορα Αντωνίνο ο οποίος τη βασάνισε  μέσα σε καζάνι με καυτό λάδι κι ενώ ο ίδιος αυτοτραυματίστηκε στα μάτια η Αγία Παρασκευή τον θεράπευσε, θεωρείται άλλωστε για αυτό προστάτιδα των οφθαλμών. Τα αγιογραφικά στοιχεία αναφέρουν ότι ο Αντωνίνος την άφησε ελεύθερη ευγνωμονώντας τήν για το θαύμα. Ωστόσο  ο νέος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος εξαπέλυσε νέο διωγμό κατά των Χριστιανών και η Αγία συλλαμβάνεται ξανά με τον έπαρχο Ταράσιο να διατάσσει τον αποκεφαλισμό της.

Η αγιογραφία μας διηγείται το βίο της Αγίας Παρασκευής ο οποίος συνδιαλέγεται με την ιστορία του ναού της στη Χαλκίδα. Ζωή και οικοδόμημα γεμάτα περιπέτεια, σπαραγμό και οδύνη. Ωστόσο ο βίος της Αγίας και η αρχιτεκτονική του ναού της στην πόλη μας οικοδομούνται στο ιστορικό μεγαλείο και το θείο θαύμα. Η λιτότητα και η σεμνότητα από τη μια και το μεγαλοπρεπές και το υπέρλαμπρο από την άλλη αποδίδονται τόσο στον τρόπο που ο ναός αναστηλώθηκε κατά τους αιώνες όσο και στο ύφος με το οποίο η Αγία Παρασκευή αντιμετώπισε τους βασανιστές της. Ο ρυθμός της εκκλησίας αντιπαραβάλλεται με το ήθος μιας ζωής που απευθύνεται στους καταφρονημένους και τους κοινωνικά ευάλωτους οι οποίοι υπάρχουν σε όλες τις εκφάνσεις της ιστορίας. Μια ζωή που καταλήγει στο μαρτύριο και ένας υπέροχος ναός να διαιωνίζει τη μαρτυρική καταβολή της πολιούχου μας μέσα από την αξία της πίστης σε αρχές, πολιτισμό και παραδόσεις.

Στο θρησκευτικό πνεύμα μιας τέτοιας ιστορίας αντηχεί ένας πολιτισμικός συνειρμός. Μια ζωή βασανιστήρια, μια ζωή θυσίες, μια ζωή αφιερωμένη στον άνθρωπο που έχει ανάγκη. Ένας ναός και ένας τόπος που πολλοί λαοί προσπάθησαν να αφήσουν το στίγμα τους με ναυαρχίδα μια κατασκευή που πρωτίστως ήταν ιερή και τελετουργική. Αυτό είναι το θρησκευτικό και ταυτόχρονα πολιτιστικό αποτύπωμα σε αυτό που γιορτάζουμε στη μνήμη της Αγίας Παρασκευής. Τιμούμαι λοιπόν την ευρύτερη μορφή προσφοράς προς το συνάνθρωπο σε ένα κοινωνικό περιβάλλον ελευθερίας που συνδιαμορφώνεται με καταβολές που έρχονται ιστορικά και αξίες που επιβιώνουν διαχρονικά. Το μίσος, η διχόνοια, ο εκφυλισμός της ανθρώπινης ζωής κατακρημνίζονται μπροστά στην ανάγκη να υμνηθεί το θείο ως έκφανση πολιτισμού και να εξυψωθεί η ίδια η ζωή ως ανθρώπινη υπέρβαση.

Ο Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ, θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος και διηγηματογράφος εξέφρασε την άποψη ότι «η αρχιτεκτονική είναι επίσης ένα χρονικό του κόσμου: μιλάει όταν σιωπούν και τα τραγούδια και οι θρύλοι». Άλλωστε είτε επιλέξουμε να υμνήσουμε το ναό, είτε επιλέξουμε να υμνήσουμε τη ζωή της Αγίας Παρασκευής, είναι σίγουρο ότι υμνούμε τον άνθρωπο, αυτόν που μάχεται ενάντια στο κακό κι αυτόν που θυσιάζεται για το καλό.  Και αυτό είναι μαζί αρχιτεκτονική, τραγούδια και θρύλοι.

 

Πηγή: eviagreece.gr