Η σημασία των προγραμμάτων ανακύκλωσης στη σχολική περιβαλλοντική εκπαίδευση

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

Ανακύκλωση απορριμμάτων είναι η διαδικασία με την οποία επαναχρησιμοποιείται εν μέρει ή ολικά οτιδήποτε αποτελεί έμμεσα ή άμεσα αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας, το οποίο, στη μορφή που πλέον βρίσκεται, δεν αποτελεί αγαθό για τον άνθρωπο. Οι στόχοι της ανακύκλωσης συνίστανται: στην πρόληψη της απόρριψης χρήσιμου υλικού, στη μείωση της κατανάλωσης «φρέσκων» πρώτων υλών, στη μείωση της χρήσης ενέργειας, στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (από την αποτέφρωση) και της ρύπανσης των υδάτων (από την υγειονομική ταφή) μέσω της μείωσης της ανάγκης “συμβατικής” απόρριψης, στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου όσον αφορά στην παραγωγή πλαστικών και στην εξοικονόμηση χρημάτων, εφ’ όσον, συνήθως, η παραγωγή πρώτης ύλης μέσω της ανακύκλωσης αποτελεί οικονομικότερη διαδικασία από την παραγωγή «παρθένας» πρώτης ύλης.

Η ιστορία της ανακύκλωσης συνάδει με αυτή του ανθρωπίνου είδους. Οι πρώτες ενδείξεις ανακύκλωσης εμφανίζονται το 400 π.Χ. Μετέπειτα παρατηρούμε δείγματα της δραστηριότητας αυτής στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όπου τα χάλκινα νομίσματα ανακυκλώνονταν για τη δημιουργία γλυπτών, αλλά και στη βυζαντινή αυτοκρατορία, όπου πραγματοποιούταν ανακύκλωση γυαλιού. Μέχρι και την προ-βιομηχανική εποχή, πριν δηλαδή η μαζική παραγωγή γεμίσει τις κατοικίες με νέα προϊόντα, η επανάχρηση και η ανακύκλωση γυαλιού και μετάλλων (όπως το αλουμίνιο) ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση, η ανακύκλωση μειώνεται ιδιαίτερα σαν φαινόμενο, τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του ’70. Παρόλα αυτά, παρατηρείται ότι, σε κάθε περίπτωση οικονομικής ένδειας (δεκαετία του ’30, Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος), η ανακύκλωση επανερχόταν αναγκαστικά. Μπορούμε να παρατηρήσουμε, λοιπόν, ότι η ανακύκλωση, μέχρι τη δεκαετία του ’70, συνέβαινε κυρίως για οικονομικούς λόγους. Στη δεκαετία του ’70, με την επιρροή που άσκησε το περιβαλλοντικό κίνημα (το οποίο πρωτοεμφανίζεται τη δεκαετία του ’60), η ανακύκλωση επανεδραιώνεται και θεσμικά, και ανοίγουν τα πρώτα κέντρα συγκομιδής (drop-off centers). Στις αρχές του 1970, μάλιστα, εδραιώθηκε η ιδέα του «ρυμουλκούμενου αμαξιδίου ανακύκλωσης» της Rose Rowan, το οποίο αποτέλεσε τον πρόδρομο της συλλογής ανακυκλώσιμων στο πεζοδρόμιο (curbside collection) στις δεκαετίες του ’80 και ’90.

Είναι ευρέως γνωστό ότι ζούμε σε κοινωνίες, των οποίων κύρια πρακτική αποτελεί η υπερκατανάλωση αγαθών, η οποία συνεπάγεται κατασπατάληση ενέργειας και φυσικών πόρων, και μεγάλη παραγωγή απορριμμάτων. Αν οι σύγχρονες κοινωνίες επιθυμούν να έχουν ένα βιώσιμο μέλλον, οφείλουν σε πολύ επιτακτικό βαθμό να οργανώσουν με τον σοβαρότερο τρόπο την ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων τους με έμφαση στην μείωση παραγωγής τους, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση. Ως εκ τούτου, η αλλαγή αντιλήψεων, στάσεων και συμπεριφορών και η ανάληψη δράσης εκ μέρους όλων των πολιτών είναι μονόδρομος και δεν αποτελεί καθήκον μόνο του επιστημονικού προσωπικού της χώρας, και εν γένει του πλανήτη Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, η λήψη φιλοπεριβαλλοντικών αποφάσεων και η ανάληψη δράσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι σημαντικό να ξεκινούν από τις νεαρές ηλικίες, οι οποίες αναγνωρίζονται ως η περίοδος εκείνη κατά την οποία διαμορφώνονται αντιλήψεις, στάσεις, αξίες και συμπεριφορές.

Η κοινωνικοποίηση των παιδιών ως άτομα που φροντίζουν το περιβάλλον αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Το πρότυπο του ανθρώπου που ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη δεσμών και σχέσεων µε τις άλλες μορφές ζωής του πλανήτη προέχει του ανθρώπου δυνάστη. Μία τέτοια αντίληψη οδηγεί στη διεύρυνση της ηθικής κοινότητας και στην ανάληψη υποχρεώσεων προς τα µη ανθρώπινα όντα. Οι στάσεις που σχετίζονται µε το περιβάλλον σχηματίζονται στο διάστημα µμεταξύ της πρώτης και μέσης παιδικής ηλικίας και για τον λόγο αυτό είναι αναγκαίο να καλλιεργηθούν οι περιβαλλοντικές στάσεις μέσα από εκπαιδευτικές παρεκβάσεις κατά τη διάρκεια της πρώτης παιδικής ηλικίας στο σχολείο. Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση προϋποθέτει αφενός στάση σεβασμού, ενσυναίσθησης και συμπόνιας προς τη φύση και όλα τα ζωντανά πλάσματα και αφετέρου κατανόηση της προσωπικής ευθύνης προς το περιβάλλον. Η βαθιά ενσυναίσθηση μίας γνήσιας εμπειρίας µε τη φύση µας κατευθύνει προς πιο βιώσιμους τρόπους ζωής, ενώ οι περιβαλλοντικές αξίες αρχικά πρέπει να δομηθούν ή να ενσταλαχτούν με ιδέες προερχόμενες από την Περιβαλλοντική Ηθική. Η προϋπόθεση για τη δημιουργία παγκόσμιων υπεύθυνων συµµμετοχικών πολιτών είναι η διαπαιδαγώγησή τους σύμφωνα µε τις περιβαλλοντικές ιδέες, στάσεις και αξίες. Η συμπεριφορά ανακύκλωσης εξαρτάται από την αίσθηση ευθύνης του ατόμου, την ηθική διάσωσης, τη γνώση για το τι και πώς της ανακύκλωσης καθώς και την αίσθηση της προσωπικής ικανότητας.

Ο εποικοδομητισμός αποτελεί μια θεωρία μάθησης, σύμφωνα με την οποία η νόηση είναι μια λειτουργία κατασκευής νοημάτων, η οποία βασίζεται στο σύνολο της εμπειρίας ενός ανθρώπου. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεωρία τα παιδιά διαμορφώνουν αντιλήψεις αποδίδοντας νόημα στα ερεθίσματα που λαμβάνουν από το περιβάλλον μέσω των αισθήσεών τους με τη βοήθεια της γλώσσας, των προηγούμενων αντιλήψεων και εμπειριών τους και της αλληλεπίδρασής τους με το φυσικό και κοινωνικο-πολιτισμικό τους πλαίσιο. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει τις αρχικές αντιλήψεις των μαθητών του, ώστε να σχεδιάζει πιο αποτελεσματικά τη διδασκαλία του, να χρησιμοποιεί τα κατάλληλα εποπτικά μέσα και υλικά διδασκαλίας και να διευκολύνει τη δόμηση της νέας γνώσης και των νέων δεξιοτήτων από τους μαθητές του.

Η μετασχηματιστική διδασκαλία και μάθηση, που προκύπτει από τη θεωρία του εποικοδητισμού, αναφέρεται στο πώς τα παιδιά αναστοχάζονται κριτικά τις νέες τους γνώσεις και εμπειρίες, βασιζόμενα στις υπάρχουσες αντιλήψεις τους και εμπειρίες με απώτερο στόχο να μετασχηματίσουν πιθανά τις υπάρχουσες αντιλήψεις τους. Η μετασχηματιστική προσέγγιση της διδασκαλίας και μάθησης ενισχύει την κριτική σκέψη των παιδιών, τη χειραφέτησή τους, και τη δράση τους, και προωθεί τη μάθηση σχετικά με, μέσα στο περιβάλλον αλλά κυρίως, για το περιβάλλον, δηλαδή πώς μπορούν τα παιδιά να δράσουν για το περιβάλλον. Η μετασχηματιστική προσέγγιση της διδασκαλίας και μάθησης υποστηρίζει ότι τα μικρά παιδιά μπορούν να δράσουν ως παράγοντες αλλαγής αν υιοθετήσουν προληπτικούς τρόπους συμπεριφοράς, όπως είναι και η ανακύκλωση απορριμμάτων. Επίσης, η μετασχηματιστική μάθηση βασίζεται στο διάλογο και την ανακλαστική σκέψη προάγοντας με αυτόν τον τρόπο τη βαθιά κατανόηση των θεμάτων που σχετίζονται με την βιωσιμότητα και οδηγούν πιθανότατα στη δράση.

Οι βιωματικές δράσεις ανακύκλωσης στη Χαλκίδα, για τους μαθητές των Δημοτικών Σχολείων και ιδιαίτερα αυτή που διοργανώνεται από το Δήμο Χαλκιδέων, την Ομοσπονδία Εμπορίου και Επιχειρηματικότητας Εύβοιας, την Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης, τον Εμπορικό & Βιομηχανικό Σύλλογο Χαλκίδας, με την ευγενική υποστήριξη της ElvalHalcor, αποτελούν τον προθάλαμο ενθάρρυνσης των μαθητών ώστε να μάθουν να επεξεργάζονται την ανεύρεση λύσεων, να παίρνουν αποφάσεις, και να συμμετέχουν σε δράσεις σχετικές με τη διαχείριση των απορριμμάτων σε συνεργασία την ευρύτερη κοινότητα. Μπορούν επίσης να ενθαρρύνουν τη δημιουργικότητα των μαθητών μέσα από τη διαδικασία μετατροπής των απορριμμάτων ή άχρηστων υλικών σε νέα υλικά ή προϊόντα καλύτερης ποιότητας ή υψηλότερης περιβαλλοντικής αξίας.

Το σχολείο υιοθετώντας αυτές τις προσεγγίσεις και συγκεκριμένα αυτό το «Λούνα Παρκ Ανακύκλωσης», την Παρασκευή 7 Οκτωβρίου 2022 από ώρα 09:00 έως 13:00, με σημείο εκκίνησης την Πλατεία Δημοτικής Αγοράς και λήξης στη πλατεία Δικαστηρίων «Στ. Μαργαρίτη», και με όχημα παιχνίδια, ζωγραφική, πολλά δώρα, δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να κατανοήσουν τη σημασία της επαναχρησιμοποίησης ανακυκλώσιμων υλικών, της καθαριότητας της πόλης μας και της προστασίας του περιβάλλοντος. Επιπλέον κινητοποιεί τους μαθητές ώστε να υιοθετήσουν και να προάγουν ένα βιώσιμο τρόπο ζωής, όπου ο ρυθμός κατανάλωσης των υλικών, όπως το χαρτί, το μέταλλο, το γυαλί, δε θα ξεπερνά την φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος να τα αναπαράγει μόνο του.