Η κουλτούρα του καφέ μιλάει στην καρδιά μας

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

«Είμαι συνεπαρμένος από το ότι η μυρωδιά και η γεύση μιας απλής κούπας καφέ μπορεί να συνδέσει ανθρώπους και να δημιουργήσει μια κοινωνία» μας λέει ο Howard Schultz πολυμήχανος CEO των Starbucks και ιδιοκτήτης επί μια εξαετία της ομάδας μπάσκετ των Supersonics στο Seattle.

Η κοινωνία της βιομηχανικής εποχής δείχνει να εντάσσει στην καθημερινότητά της την κατανάλωση καφέ όχι μόνο ένεκα της ανάγκης για ενέργεια και τόνωση αλλά και ως τελετουργικό μιας κουλτούρας διαπροσωπικής επαφής και άμεσης συναναστροφής. Ο καφές επιδρά στην ψυχοσύνθεση του σύγχρονου ανθρώπου από τη στιγμή που ξυπνά το πρωί μέχρι αργά το απόγευμα που θα ολοκληρώσει την εργασία του αλλά και το βράδυ πριν τη νυχτερινή διασκέδαση.

Τα πρώτα φυτά καφέ εμφανίστηκαν στη Μαύρη Ήπειρο και συγκεκριμένα στην Αιθιοπία. Εκεί οι γηγενείς φυλές συνήθιζαν να αναμειγνύουν άνθη καφέ με ζωικό λίπος φτιάχνοντας έναν πολτό. Στη συνέχεια έπλαθαν αυτόν τον πολτό σε μικρά μπαλάκια τα οποία κατανάλωναν οι πολεμιστές παίρνοντας ενέργεια για τις μάχες. Στα αρχαιότερα χρόνια πολλοί πίστευαν ότι οι διεγερτικές ιδιότητες του καφέ οδηγούσαν σε θρησκευτική έκσταση με αποτέλεσμα το ρόφημα να προσλάβει υπερφυσικές ιδιότητες και να συνδεθεί με ιερείς και γιατρούς.

Το όνομα του καφέ προέρχεται από την αραβική λέξη qahwa (κάουα) που σημαίνει «αυτό που εμποδίζει τον ύπνο» και η οποία αποτελεί παραφθορά τμήματος της αρχικής αραβικής ονομασίας του καφέ. Η καλλιέργεια του φυτού του καφέ γινόταν για πολλά χρόνια στην Υεμένη όπου εκεί τον έφεραν σκλάβοι από το σημερινό Σουδάν ενώ η παρασκευή του όπως τη γνωρίζουμε σήμερα άρχισε γύρω στον 14ο αιώνα. Στο μουσουλμανικό κόσμο το Κοράνι απαγορεύει την κατανάλωση αλκοόλ με αποτέλεσμα ο καφές να αντικαταστήσει από κοινωνικής άποψης τα αλκοολούχα ποτά και έτσι τα καφεποτεία αποτέλεσαν τόπο συνάθροισης, πολιτικών συζητήσεων και διασκέδασης. Το 1645 λέγεται ότι άνοιξε το πρώτο καφενείο στην Ευρώπη και δη στη Βενετία, αργότερα ο καφές έφτασε στην Αγγλία, μετέπειτα στη Μασσαλία ενώ η αγορά του Παρισιού διαμόρφωσε την τύχη και την κοινωνία του καφέ.

Τα καφενεία της Ελλάδας του χθες επέβαλλαν το καφέ στη χώρα μας καθώς ήταν οι πρωταγωνιστές της καθημερινής ζωής κάθε τόπου, σημείο αναφοράς της ανδροκρατούμενης κοινωνίας αλλά και της συλλογικής κοινωνικότητας που μαζί με όλους τους συμβολισμούς και τους μυστικούς κώδικες διαμόρφωσαν την ιδιαίτερη ταυτότητα μιας ψυχαγωγίας που περιστρέφεται γύρω από τον καφέ.

Αρκετές επιδημιολογικές μελέτες συσχετίζουν την κατανάλωση καφέ με μειωμένη συχνότητα εμφάνισης διαφόρων χρόνιων παθήσεων όπως ο διαβήτης, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες ενώ συνδέεται επίσης με χαμηλότερους κινδύνους για καρδιαγγειακό θάνατο και ποικίλες ανεπιθύμητες ενέργειες, συμπεριλαμβανομένης της στεφανιαίας καρδιακής νόσου, της καρδιακής ανεπάρκειας και του εγκεφαλικού επεισοδίου. Πειραματικές μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση καφέ μειώνει τη συσσώρευση λίπους και την εναπόθεση κολλαγόνου στο ήπαρ και προάγει την αντιοξειδωτική ικανότητα ενώ φαίνεται ότι ο καφές έχει ευεργετικές επιδράσεις στους σκελετικούς μύες. Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις για τον μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη τύπου 2 από άτομα που καταναλώνουν 3-4 φλιτζάνια καφέ την ημέρα. Μελέτες επίσης έχουν εντοπίσει μια αντίστροφη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης καφέ με καφεΐνη και του κινδύνου ανάπτυξης κατάθλιψης.

Η εβδομάδα μπορεί να περάσει πιο όμορφα όταν επιλέξουμε τον κατάλληλο καφέ στο σπίτι μας ή στα υπέροχα καφέ της πόλης, ατενίζοντας τη θάλασσα και τους πολυσύχναστους εμπορικούς δρόμους.

Φτιάχνοντας ένα ημερολόγιο του καφέ μπορούμε να ταυτίσουμε όλες τις μέρες της εβδομάδας με έναν συγκεκριμένο καφέ προσφέροντας στον εαυτό μας μια διαφορετική νότα ευεξίας κάθε μέρα.

Η εβδομάδα ξεκινάει από τη Δευτέρα με την πιο δυναμική ώθηση του διασημότερου καφέ στον πλανήτη, δηλαδή ενός Espresso. Ίσως να είναι ο καφές που θα μας κάνει να ταξιδέψουμε στην Ιταλία για αυτό και θα προτείνουμε τον espresso corretto που απαιτεί ένα είδος λικέρ στον καφέ αλλά και τον espresso Amalfi που σημαίνει καφές με μια φλούδα λεμονιού.

Για την Τρίτη μας περιμένει ένας αχνιστός Γαλλικός καφές που θα μας ζεστάνει και θα μας αναζωογονήσει καθώς η εβδομάδα μόλις άρχισε. Ο καφές φίλτρου αποτελεί τον ιδανικό καφέ για το χειμώνα ιδιαίτερα αν φανταστούμε ότι βρισκόμαστε σε ένα πετρόκτιστο χωριό σε κάποιο βουνό της Ελλάδας και έξω χιονίζει με παχιές άσπρες νιφάδες.

Την Τετάρτη θα θυμηθούμε τα παλιά. Φραπέ γλυκός με γάλα και επιστροφή στην ανέμελη δεκαετία του 80. Μπορούμε να προσθέσουμε και λίγο baileys έτσι για μια επίγευση χαράς και ευθυμίας.

Η Πέμπτη επιτάσσει Cold Brew. O Cold Brew είναι η παγωμένη έκδοση του καφέ φίλτρου με την καθοριστική διαφορά ότι δεν πρόκειται για καφέ φίλτρου που έχει κρυώσει η ψυχθεί, αλλά, όπως φανερώνει και το όνομά του, για καφέ που έχει εκχυλιστεί εξαρχής σε κρύο νερό. Αντίθετα με τις γνωστές μεθόδους εκχύλισης, που απαιτούν ζεστό νερό, ο Cold Brew εκχυλίζεται σε κρύο νερό, κάτι που κάνει την διαδικασία σημαντικά πιο χρονοβόρα από τις συμβατικές μεθόδους καθώς η παρασκευή του Cold Brew μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 24 ώρες.

Μαζί με την Παρασκευή έρχεται το σαββατοκύριακο και ένας απολαυστικός Freddo θα μας φτιάξει το κέφι. Αυτή η εκδοχή του espresso ή του cappuccino αποτελεί μία καθαρά ελληνική πατέντα η οποία προσαρμόστηκε στις ανάγκες και τις συνήθειές μας αφού εμείς οι Έλληνες είμαστε μαθημένοι να πίνουμε τον καφέ για αρκετή ώρα κουβεντιάζοντας και χαλαρώνοντας.

Το Σάββατο μας περιμένει ένας μερακλίδικος Ελληνικός καφές. Ο αφιλτράριστος καφές που φτιάχνουμε στο μπρίκι είναι μία συνήθεια που ξεκινάει από τους Βεδουίνους, στα βάθη της Ανατολής. Οι Βεδουίνοι άφηναν τη χύτρα με τον καφέ πάνω στην άμμο που κάλυπτε τα κάρβουνα, προκειμένου να τα κρατάει αναμμένα. Έτσι, καθιερώθηκε το ψήσιμο του καφέ στην άμμο (χόβολη). Με το πέρασμα των χρόνων, η συνήθεια αυτή άρχισε να ταξιδεύει δυτικά, μέσω των Αράβων. Με τη σειρά τους οι Άραβες, παρέδωσαν τη σκυτάλη στους Οθωμανούς τη στιγμή που η Οθωμανική αυτοκρατορία επεκτεινόταν με ραγδαίους ρυθμούς, με αποτέλεσμα ο ελληνικός καφές να επεκταθεί στα παράλια της Σμύρνης. Ο ελληνικός καφές καλά κρατεί και η γοητεία του δύσκολα θα παρέλθει καθώς αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής καθημερινότητας και η προετοιμασία του θυμίζει ιεροτελεστία.

Την Κυριακή θα πάμε την εκδρομή μας με έναν Cappuccino, το βασιλιά του καφέ. Η λέξη «Capuchin» σημαίνει κυριολεκτικά καπάκι ή κουκούλα στα ιταλικά. Το όνομα του αντιπροσωπεύει την καφέ ενδυμασία των Καπουτσίνων (θρησκευτικό μοναχικό τάγμα της Καθολικής Εκκλησίας). Η ιδέα του Καπουτσίνο ήταν μια βιεννέζικη προετοιμασία του λεγόμενου Καπουτσινέρ, με βάση τον καφέ, σαντιγί και άλλα συστατικά. Ένας αυθεντικός cappuccino πίνεται με φρέσκο γάλα ημέρας και αν ο barista τον πετύχει απλά απογειώνει την τελευταία μέρα της εβδομάδας.

Καφές λοιπόν, επαφή, κοινωνικότητα και συντροφιά από τη μια, ευχάριστο διάλειμμα ενός υπερφορτωμένου προγράμματος από την άλλη. Η Cassandra Clare, Αμερικανή συγγραφέας βιβλίων μας το ξεκαθαρίζει άλλωστε, «από την στιγμή που υπάρχει καφές στον κόσμο, πόσο άσχημα μπορεί να είναι τα πράγματα». Έτσι δεν είναι τελικά;