Η θηλυκή θεότητα του καλοκαιριού

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

«Όταν γίνεσαι μητέρα, γίνεσαι μητέρα όλων των παιδιών. Από εδώ και στο εξής κάθε πληγωμένο, εγκαταλελειμμένο, φοβισμένο παιδί είναι δικό σου. Ζεις μαζί με τις βασανισμένες μητέρες κάθε φυλής και πιστεύεις μαζί τους και θρηνείς μαζί τους. Επιθυμείς να παρηγορείς όλους τους απελπισμένους», όμορφα λόγια από το μυθιστόρημα με τίτλο Charlotte Gray του Sebastian Faulks.

Η μητέρα είναι η τράπεζα που κάθε στιγμή στο παρελθόν και στο μέλλον καταθέτουμε όλους τους πόνους και τις ανησυχίες μας. Το Πάσχα του καλοκαιριού, η Κοίμησης τη Θεοτόκου, εκφράζει ακριβώς αυτήν την ανάγκη να θεοποιήσουμε τη μητέρα. Κι όχι μόνο τη μητέρα αλλά και την ίδια τη γυναίκα. Άλλωστε τη στιγμή που γεννιέται ένα παιδί, γεννιέται επίσης και αυτό που εννοιολογικά ορίζεται ως μητέρα. Η γυναίκα υπήρχε και πριν από το θαύμα της καινούργιας ζωής αλλά ποτέ η μητέρα. Η μητέρα είναι μια νέα ύπαρξη.

Η Παναγιά γιορτάζεται από άκρη σε άκρη σε όλη την Ελλάδα. Χιλιάδες εκκλησιές, ξωκλήσια και μοναστήρια είναι αφιερωμένα στη Μητέρα του Χριστού. Πολλοί χτίστες και αρχιτέκτονες; αφιέρωσαν κόπο και μεράκι για να σμιλέψουν μια εκκλησιά αφιερωμένη σε μια θηλυκή θεότητα. Το οξύμωρο είναι ότι σε μια αναμφίβολα πατριαρχική και στερεοτυπική κοινωνία ο περισσότερος κόσμος, είτε άντρες είτε γυναίκες, έχει ανάγκη να λατρέψει μια γυναικεία θεά.

Σε έναν κόσμο που συμπεριφέρεται με βαναυσότητα στο γυναίκειο φύλο, που το κατακρίνει στο εργασιακό περιβάλλον και το αμείβει με χαμηλότερους μισθούς, σε μια κοινωνία που μαστίζεται από την κακοποίηση της γυναίκας και τις γυναικοκτονίες, στις 15 Αυγούστου, το Πάσχα του καλοκαιριού, συγκεντρωνόμαστε όλοι σε μια Παναγιά Χοζοβιώτισσα, σε μια Παναγιά  Οφιούσα, σε μια Παναγιά Αγιασώτισσα, ή σε μια Παναγιά Εκατονταπυλιανή, συνεπαρμένοι, μετανιωμένοι, αναγεννημένοι για να τιμήσουμε μια μητέρα, μια θεότητα, μια γυναίκα.

Η υποκρισία των ανθρώπων κατακρημνίζεται και εκπαραθυρώνεται στη λιτανεία μιας παράδοσης που αποδομεί την ανδροκρατούμενη προοπτική της κοινωνίας, η οποία κυριαρχεί τον υπόλοιπο χρόνο. Η Κοίμησης της Θεοτόκου είναι μια λατρευτική γιορτή που σύμφωνα με τη μαρτυρία του Νικηφόρου Κάλλιστου, ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος περί τα τέλη του 6ου αιώνα καθόρισε διά διατάγματος την επιτέλεσή της στις 15 Αυγούστου. Μια πανήγυρης που ο απλός λαός είχε στη φιλοσοφία του, να τιμήσει με κάθε τρόπο το θηλυκό που τόσο απουσίαζε ιστορικά από τη θρησκεία και την ίδια την κοσμική κοινωνία.

Η Παναγιά παίρνει την οπτική που όλοι μας της δίνουμε σε μια λατρευτική κατάνυξη και ένα μεγαλεπήβολο εορτασμό στην καρδιά ενός πατριαρχικού συστήματος. Αυτή είναι η έγνοια του μορφωμένου και μη καλλιεργημένου, του ανεκπαίδευτου και του πεπαιδευμένου, να αναγνωρίσει ότι τα όνειρα, τα βάσανα, η ευτυχία και η δυστυχία γαλουχούνται από το ΧΧ χρωμόσωμα. Ακόμα και στην εξελικτική βιολογία θεωρείται ότι επιστημονικά το πρώτο χρωμόσωμα στον πλανήτη γη ήταν το Χ. Άλλωστε η ζωή μας το δείχνει απροκάλυπτα, η γυναίκα θα κυοφορήσει τη ζωή και θα είναι αυτή που θα σταθεί στη ζωή που δημιουργεί, σαν την ίδια της την ύπαρξη.

Η γιορτή της Παναγιάς σημειολογεί σε έναν πλανήτη που καταστρέφεται από τους αντρικούς αιματηρούς πολέμους, από τη δογματικότητα των πλουσιότερων ανθρώπων που είναι άντρες, από την υποκρισία των θρησκευτικών λειτουργών που προάγουν την αρσενική πλευρά της κοινωνίας. Κι όμως σε ένα κόσμο κυνικά αντρικό όλο μας στις 15 Αυγούστου θα πούμε τον πόνο μας στην Παναγιά, εκείνη θα μνημονεύσουμε, σε εκείνη θα απευθυνθούμε.

Γιατί η μητέρα, η γυναίκα, η Παναγιά ενέπνευσαν τα πιο ωραία ποιήματα, τα πιο ωραία τραγούδια και τα πιο ωραία μυθιστορήματα από εκείνους τους άντρες που με σεμνοτυφία απέδωσαν τα εγκώμια σε αυτό το πλάσμα που τους έδωσε και μας δίνει ζωή.

«Κι ένα τέταρτο μητέρας αρκεί για δέκα ζωές, και πάλι κάτι θα περισσέψει που να το ανακράξεις σε στιγμή μεγάλου κινδύνου», εκστατική η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Αυτή άλλωστε είναι η θηλυκή θεότητα του καλοκαιριού, ο μητρικός φάρος που θα μας φωτίσει να βγούμε από τη θαλασσοταραχή, αυτή που για εμάς θα έχει άγνοια κινδύνου.