.jpg)
Η Στέλλα Κάσδαγλη είναι συγγραφέας, μεταφράστρια και συνιδρύτρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού WHEN (μέχρι πρόσφατα Women On Top!), ο οποίος επικεντρώνεται στην επαγγελματική ενδυνάμωση των γυναικών και την προώθηση της ισότητας στην εργασία.
Στο πλαίσιο του WHEN, σχεδιάζει και υλοποιεί προγράμματα που υποστηρίζουν τις γυναίκες στην επίτευξη των επαγγελματικών και δημιουργικών τους στόχων, ενώ παράλληλα εργάζεται για τη βελτίωση του κοινωνικού, οικονομικού και εργασιακού περιβάλλοντος με στόχο την ισότητα και την ενδυνάμωση των γυναικών.
Επιπλέον, η Στέλλα είναι συνιδρύτρια της inc.lude, μιας εταιρείας που παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες και εκπαιδεύσεις σε θέματα ισότητας, διαφορετικότητας και ένταξης.
Ως συγγραφέας, έχει ασχοληθεί με θέματα όπως οι διατροφικές διαταραχές, οι μύθοι γύρω από τη μητρότητα και την εγκυμοσύνη, καθώς και την ισότητα των φύλων, προσπαθώντας να φέρει στην επιφάνεια ζητήματα που συχνά αποσιωπώνται.
Το GHETTO προσκάλεσε τη Στέλλα σε μια συζήτηση για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, με στόχο την ανάδειξη των προκλήσεων αλλά και των ευκαιριών που υπάρχουν εκεί έξω. Όπως αποδείχθηκε, απευθυνθήκαμε στο πλέον σωστό άτομο, καθώς η Στέλλα με την κατάρτιση και την αμεσότητά της ήταν σε θέση να μας λύσει κάθε απορία γύρω από το τι σημαίνει Γυναικείο Επιχειρείν σήμερα, και αυτό είναι κάτι που θα το διαπιστώσετε και μόνοι σας..
Στέλλα, ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει μια γυναίκα όταν ξεκινά τη δική της επιχείρηση στην Ελλάδα;
Νομίζω ότι η πρώτη πρόκληση που συναντάει είναι πριν ξεκινήσει τη δική της επιχείρηση, με τη λογική ότι είναι πολλές φορές δύσκολο για τις γυναίκες στην Ελλάδα να πάρουν την απόφαση να διαχειριστούν την αβεβαιότητα και το ρίσκο που φέρνει μαζί της κάθε επιχειρηματική προσπάθεια. Αβεβαιότητα και ρίσκο έχουν όλες οι επιχειρηματικές προσπάθειες που γίνονται είτε από γυναίκες είτε από άντρες, ωστόσο νομίζω ότι μεγαλώνουμε τα κορίτσια και τις γυναίκες με τρόπο που τις κάνει να εκτιμούν περισσότερο και θεωρούν πιο επιθυμητή την ασφάλεια και την βεβαιότητα, και δεν αναπτύσσουν τόσο πολύ τις δεξιότητές τους στο να αντέχουν την αβεβαιότητα. Ένα δεύτερο κομμάτι, είναι ότι πολλές φορές οι γυναίκες έχουν λιγότερη αυτοπεποίθηση στην διαχείριση των οικονομικών αποφάσεων, και επειδή η επιχειρηματικότητα συνδέεται άρρηκτα με τη λήψη οικονομικών αποφάσεων, αυτό είναι κάτι που και μας τρομάζει πριν ξεκινήσουμε. Οπότε από την πλευρά των γυναικών αυτά είναι δύο σημαντικά εμπόδια. Φυσικά, υπάρχει και το ζήτημα της συμφιλίωσης της επαγγελματικής και της ιδιωτικής ζωής, και το πως μια γυναίκα που συνήθως επιφορτίζεται με μεγαλύτερο βάρος ευθύνης έξω απ’ την εργασία της, με τις ευθύνες φροντίδας δηλαδή, θα διαχειριστεί και τη δουλειά της και την προσωπική ή οικογενειακή της ζωή. Ωστόσο, αυτό δε νομίζω ότι αφορά συγκεκριμένα την επιχειρηματικότητα. Απλώς πολλές φορές οι γυναίκες επιλέγουν την επιχειρηματικότητα πιστεύοντας ότι θα τους δώσει μία μεγαλύτερη ευελιξία και μία μεγαλύτερη ανεξαρτησία, και θα τις βοηθήσει να διαχειριστούν ταυτόχρονα και την οικογενειακή τους ζωή, κάτι που δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις αλήθεια. Σε κάποιες μπορεί να είναι, σε κάποιες όμως δεν είναι. Εννοώντας πως οι ίδιες απαιτήσεις μπορεί να αφορούν και μια μισθωτή εργασία.
Πόσο δύσκολο πιστεύεις ότι είναι για μια γυναίκα επιχειρηματία να συνδυάσει την επαγγελματική με την ιδιωτική της ζωή;
Η επιχειρηματικότητα πολλές φορές απαιτεί από τα άτομα πολύ μεγαλύτερη επένδυση σε χρόνο από μια μισθωτή εργασία. Και δεν εννοώ μόνο το χρόνο που χρειάζεται να είμαι εκτός σπιτιού. Εννοώ το χρόνο που καταλαμβάνει στη σκέψη μου και στην ενέργειά μου το να σκέφτομαι την επιχείρηση. Όταν έχω μία επιχείρηση δε σταματάω ποτέ να σκέφτομαι τη δουλειά μου στην πραγματικότητα. Οπότε αυτό πολλές φορές δεν είναι συμβατό με την εικόνα που έχουμε ή με την προσδοκία που έχουμε από τον εαυτό μας, ότι θα γυρίσω στο σπίτι μία συγκεκριμένη ώρα, θα είμαι εκεί με την οικογένειά μου, και θα αναλαμβάνω το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης στη φροντίδα. Αυτό λοιπόν είναι μία πρόκληση σίγουρα. Θα έλεγα ότι μία άλλη πρόκληση έχει να κάνει με το σε ποιο στάδιο βρίσκεται επιχείρηση, γιατί είναι διαφορετικό να έχω μία ώριμη επιχείρηση η οποία αποδίδει ένα εισόδημα, και αυτό μου επιτρέπει να νιώθω καλά με τον εαυτό μου και να συνεισφέρω στην οικογένειά μου, και διαφορετικό να θέλω να ξεκινήσω τώρα μία επιχειρηματική προσπάθεια η οποία μπορεί να πάρει χρόνια για να αποδώσει. Οπότε για πολλές γυναίκες είναι ακόμα πιο δύσκολο να «δικαιολογήσουν» στον εαυτό τους και στους γύρω τους όλο αυτό το χρόνο και όλη αυτή την ενέργεια που επενδύουν σε κάτι που έχουν στο κεφάλι τους, αλλά προς το παρόν δεν αποδίδει οικονομικά ή που μπορεί ακόμη και να «τρώει» χρήματα στην αρχή.
Πώς επηρεάζει η δυσκολία πρόσβασης σε χρηματοδότηση τις γυναίκες επιχειρηματίες σε σχέση με τους άντρες συναδέλφους τους;
Εμείς ως οργανισμός, κάναμε το κάναμε το 2021 μία σχετική έρευνα σε σχέση με τις ευκαιρίες των γυναικών επιχειρηματιών σε δυνατότητες χρηματοδότησης, και αυτό που είδαμε είναι ότι υπάρχουν παράγοντες και από την πλευρά των γυναικών αλλά και από την πλευρά των χρηματοδοτών που επηρεάζουν αυτές τις μειωμένες ευκαιρίες που βλέπουμε για τις γυναίκες. Αλλά αυτοί οι παράγοντες είναι αρκετά διαφορετικοί ανάλογα με το αν μιλάμε για επιχειρηματικότητα «υψηλής τάσης τεχνολογίας» όπως λέμε εμείς, δηλαδή αν έχει να κάνει με startups, με νέες τεχνολογίες ή με καινοτομία. Εκεί λοιπόν οι αιτίες για τις οποίες οι γυναίκες λαμβάνουν μικρότερο ποσοστό χρηματοδότησης, είναι τελείως διαφορετικές από τις αιτίες για τις οποίες λαμβάνουν μικρότερο ποσοστό χρηματοδότησης οι γυναίκες που φτιάχνουν μια συμβατική επιχείρηση, στον τομέα της λιανικής, στον τομέα του τουρισμού, τον τομέα των υπηρεσιών, ανάλογα. Στην πρώτη περίπτωση, ένας βασικός λόγος είναι ότι υπάρχουν έτσι κι αλλιώς λιγότερες γυναίκες στο χώρο της τεχνολογίας και στο χώρο της καινοτομίας, οπότε εκ των πραγμάτων τα ποσοστά είναι μικρότερα. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι πρόκειται για ένα οικοσύστημα αρκετά κλειστό, στο οποίο πολλές φορές οι χρηματοδοτήσεις βασίζονται και σε προσωπικές σχέσεις που οι γυναίκες πολλές φορές δυσκολεύονται να αναπτύξουν λόγω χρόνου και λόγω έλλειψης αυτοπεποίθησης. Αλλά, βασίζονται και σε ένα σετ κριτηρίων τα οποία είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό ασυνείδητα, όπως το να θέλουν να χρηματοδοτήσουν μία ομάδα η οποία μοιάζει με τις ομάδες που έχουν δει συνήθως να πετυχαίνουν. Και επειδή οι ομάδες που έχουν δει συνήθως να πετυχαίνουν είναι ανδροκρατούμενες, πολλές φορές λειτουργεί χωρίς να το παίρνουμε χαμπάρι αυτή η ασυνείδητη προκατάληψη που δεν αξιολογεί με τον ίδιο τρόπο μια γυναίκα επιχειρηματία σε χώρους υψηλής τεχνολογίας, όπως θα αξιολογούσε έναν άντρα επιχειρηματία. Στους χώρους της συμβατικής επιχειρηματικότητας οι απαιτήσεις είναι λίγο διαφορετικές. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι φυσικά η προκατάληψη των φορέων χρηματοδότησης που μπορεί να είναι τράπεζες ή άλλοι φορείς, και η σεξιστική πολλές φορές αντιμετώπιση. Όμως εκεί βλέπουμε ότι παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και ο δισταγμός των ίδιων των γυναικών να εμπιστευτούν τους χρηματοδοτικούς φορείς, να εμπιστευτούν την ιδέα τους έτσι ώστε να την παρουσιάσουν, αλλά και να διαχειριστούν χρήματα άλλων. Δηλαδή βλέπουμε ότι πολλές γυναίκες επιχειρηματίες στα πρώτα τους βήματα επηρεάζονται πολύ από το «σύνδρομο του καλού κοριτσιού», που φοβούνται να διαχειριστούν χρήματα άλλων μήπως αποτύχουν. Γιατί υπάρχει η πιθανότητα να αποτύχουν. Οπότε βλέπουμε ότι οι γυναίκες ζητάνε και χρηματοδότηση σε χαμηλότερα ποσοστά δεν είναι μόνο ότι την παίρνουν σε χαμηλότερα ποσοστά. Άρα, βλέπουμε ότι είναι αρκετοί παράγοντες και σύνθετοι και πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους, και βέβαια σε μία εποχή που είναι ζητούμενο και υπάρχει και η δυνατότητα για τους οργανισμούς χρηματοδότησης να υποστηρίξουν ιδέες υψηλής έντασης τεχνολογίας, οι οποίες μπορεί να έχουν πολύ μεγάλο potential ανάπτυξης και μεγάλο περιθώριο κέρδους. Όταν λοιπόν ένας οργανισμός χρηματοδότησης έχει τη δυνατότητα να υποστηρίξει αυτού του είδους τις επιχειρηματικές προσπάθειες, οι επιχειρηματίες που είναι πολλές φορές γυναίκες που θέλουν να δημιουργήσουν μικρότερες επιχειρήσεις, συμβατικές επιχειρήσεις, τοπικές επιχειρήσεις, με χαμηλότερη ένταση τεχνολογίας, έχουν να αντιμετωπίσουν κι αυτόν τον ανταγωνισμό στον οποίο δεν εκπροσωπούνται ισότιμα.
Τι προγράμματα χρηματοδότησης ή επιδότησης είναι διαθέσιμα ειδικά για γυναίκες επιχειρηματίες στην Ελλάδα και την Ευρώπη;
Καταρχάς, να πούμε ότι όλα είναι ανοιχτά και σε γυναίκες επιχειρηματίες. Τα τελευταία χρόνια η αλήθεια είναι ότι ειδικά η θεσμικοί φορείς, αλλά και οι ιδιωτικοί φορείς, έχουν απομακρυνθεί από τη λογική του παρελθόντος που έλεγε ότι κάνουμε ένα πρόγραμμα για την γυναικεία επιχειρηματικότητα, αλλά έχουν εντάξει το κριτήριο του φύλου οριζόντια σε όλα τα χρηματοδοτικά προγράμματα. Άρα, στα περισσότερα χρηματοδοτικά προγράμματα πλέον υπάρχει ένας δείκτης τον οποίο οι οργανισμοί πρέπει να πετύχουν, ο οποίος λέει για παράδειγμα ότι το 50% της χρηματοδότησης πρέπει να πάει σε επιχειρήσεις που διοικούνται από γυναίκες. Αυτό είναι ένα μόνο παράδειγμα, υπάρχουν διάφοροι δείκτες. Οπότε θα ενθάρρυνα μία γυναίκα επιχειρηματία να αναζητήσει προγράμματα που κάνουν εμφανή αυτή την απαίτηση και είναι υποχρεωμένα να εξυπηρετήσουν το κριτήριο. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι οι χρηματοδοτήσεις της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, οι οποίες έχουν ως στόχο να υποστηρίξουν μεταξύ άλλων και την γυναικεία επιχειρηματικότητα, αλλά υπάρχουν και πολλά αντίστοιχα προγράμματα που θέτουν ως οριζόντιο κριτήριο το ζήτημα του φύλου.
Τι αλλαγές πρέπει να γίνουν στο θεσμικό πλαίσιο και στην κουλτούρα της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, ώστε περισσότερες γυναίκες να μπορούν να δημιουργήσουν και να αναπτύξουν τις δικές τους επιχειρήσεις;
Καταρχάς, η επιχειρηματικότητα δεν είναι για όλους και για όλες. Δεν είναι στόχος μας δηλαδή να γίνουν όλες οι γυναίκες επιχειρηματίες, γιατί η επιχειρηματικότητα είναι ένας τομέας της οικονομίας και της απασχόλησης με πολύ συγκεκριμένες απαιτήσεις που σχετίζονται και με τις προτεραιότητες που έχει ο κάθε άνθρωπος για τη ζωή του και τις αξίες του, αλλά και τις δεξιότητές του. Και χρειάζονται επίσης, δε θα πω θυσίες, αλλά επιλογές που χρειάζεται να κάνεις στη ζωή σου. Οπότε το θέμα είναι οι γυναίκες που θέλουν να επιχειρήσουν, και μπορούν να υποστηρίξουν αυτήν την απόφαση, να έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν. Σε σχέση με τις αλλαγές, εγώ θα έλεγα ότι ένα σημαντικό βήμα είναι η καθιέρωση των κριτηρίων φύλου σε όλα τα χρηματοδοτικά εργαλεία που υπάρχουν, και από θεσμικούς και από ιδιωτικούς φορείς. Δηλαδή ακόμα και τα μεγάλα funds πρέπει να λογοδοτούν σε σχέση με το που πάνε οι χρηματοδοτήσεις τους σε σχέση με το φύλο, εάν χρηματοδοτούν επαρκή αριθμό γυναικών επιχειρηματιών. Ένα δεύτερο σημαντικό κομμάτι έχει να κάνει με την υποστήριξη της μητρότητας και της οικογένειας, γιατί σκεφτείτε ότι στην Ελλάδα οι παροχές που έχει μια νέα μητέρα σε επίπεδο άδειας, σε επίπεδο επιδόματος είναι πάρα πολύ μικρές σε σχέση και με το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Οπότε αν δεν υποστηρίξουμε τη δυνατότητα των γυναικών επιχειρηματιών να συνδυάσουν την οικογενειακή με την επαγγελματική τους ζωή, δεν πρόκειται να δούμε μεγάλη βελτίωση, ειδικά στις νεαρές ηλικίες. Αυτές τις αλλαγές θα έθετα σε θεσμικό επίπεδο, και φυσικά να δημιουργήσουμε προγράμματα που ενισχύουν το χρηματοοικονομικό εγγραμματισμό των γυναικών. Δηλαδή μια γυναίκα που έχει μια ιδέα και θέλει να δημιουργήσει μια επιχείρηση, να νιώθει και την αυτοπεποίθηση ότι μπορεί να διαχειριστεί και το οικονομικό κομμάτι της επιχείρησης αυτής. Το οποίο δεν είναι τόσο θέμα γνώσεων. Δεν είναι ότι στις γυναίκες λείπουν οι γνώσεις τόσο πολύ σε σχέση με τους άνδρες, αλλά λείπει πολλές φορές η αυτοπεποίθηση και η εξοικείωση.
Πως εσείς ως WHEN προσπαθείτε να ακούσετε και να ανταποκριθείτε στις ανάγκες του κοινού;
Εμείς καταρχάς ως οργανισμός δεν ασχολούμαστε μόνο με τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, ασχολούμαστε με το θέμα της γυναίκας στην εργασία και την δημόσια ζωή ευρύτερα. Οπότε η υποστήριξη της επιχειρηματικότητας είναι μόνο ένα κομμάτι της δράσης μας. Στο πλαίσιο αυτής της δράσης, έχουμε υλοποιήσει όπως είπα και νωρίτερα, την έρευνα για το έμφυλο χρηματοδοτικό χάσμα στις επιχειρήσεις, και παράλληλα έχουμε δημιουργήσει μία πρωτοβουλία που λέγεται Female Founders Hub, και η οποία απευθύνεται σε γυναίκες επιχειρηματίες με πάνω από τρία χρόνια επαγγελματικής επιχειρηματικής εμπειρίας. Άρα, δε μιλάμε για γυναίκες που θέλουν τώρα να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση, αλλά για γυναίκες που έχουν ήδη κάνει αυτό το βήμα, και βρίσκονται πολλές φορές σε αυτό το μεταίχμιο του ότι βλέπω ότι αυτή η επιχείρηση μπορεί να είναι βιώσιμη γιατί έχει ήδη επιβιώσει για τρία χρόνια, αλλά εάν δεν τη μεγαλώσω, αν δεν εξελιχθώ εγώ ως επιχειρηματίας δεν θα μπορέσει μα επιβιώσει μακροπρόθεσμα. Και επειδή πολλές φορές αυτή η ωριμότητα δεν απαιτεί τα ίδια skills που απαιτούσε το ξεκίνημα, πολλές φορές αυτές οι γυναίκες βρίσκονται μετέωρες χωρίς την υποστήριξη που χρειάζονται. Οπότε εμάς η πρώτη μας σκέψη ήταν να δημιουργήσουμε μια κοινότητα που θα υποστηρίζει αυτές τις γυναίκες επιχειρηματίες. Εννοείται ότι μας ενδιαφέρει να κάνουμε αντίστοιχες δράσεις και για ομάδες με διαφορετικά χαρακτηριστικά και διαφορετικές ανάγκες που θέλουν να μπουν ή βρίσκονται στον τομέα της επιχειρηματικότητας. Για αυτό και πάντα προσπαθούμε να ακούμε και τις ανάγκες των ωφελούμενών μας από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, έτσι ώστε να μπορούμε να σχεδιάζουμε και τα ανάλογα προγράμματα.
Τι θα έλεγες τις γυναίκες που φοβούνται να το τολμήσουν;
Δεν ξέρω αν μπορώ να το απαντήσω αυτό χωρίς να ξέρω την κάθε περίπτωση ξεχωριστά, γιατί μπορεί να φοβούνται να τολμήσουν για πολύ πραγματικούς και σωστούς λόγους. Δεν πιστεύω δηλαδή ότι υπάρχει κάποιος λόγος όταν ένας άνθρωπος φοβάται να κάνει ένα βήμα, το οποίο όντως αποτελεί ρίσκο και χρειάζεται συγκεκριμένες επιλογές ζωής για να το υποστηρίξεις, να σου λέει ότι φοβάται και να του λες, όχι κάντο. Μπορεί να έχει δίκιο που φοβάται. Οπότε δε νομίζω ότι μπορώ να απαντήσω γενικά στην ερώτηση. Θα έλεγα όμως ότι αν τα υπόλοιπα πράγματα είναι στη θέση τους, δηλαδή αν έχω ένα μαξιλαράκι ασφαλείας, έχω ανθρώπους να με υποστηρίξουν, ή έχω οικονομίες να με υποστηρίξουν για ένα χρόνο, όσο εγώ στήνω την επιχείρηση μου, εάν έχω μία ιδέα την οποία την έχω δοκιμάσει και βλέπω ότι έχει προοπτικές να εξελιχθεί, και όταν λέω να την έχω δοκιμάσει, δεν εννοώ να την έχω κάνει πραγματικότητα, εννοώ να έχω κάνει μία έρευνα και να ‘χω δει ότι αυτό το πράγμα, όντως το έχει ανάγκη ο κόσμος, αν ισχύουν αυτά και το μόνο που με κρατάει πίσω είναι ο φόβος μου, δηλαδή κάτι τελείως εσωτερικό που δεν έχει σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα, τότε θα έλεγα ότι, ξέρεις τι; Mπορείς να το κάνεις και ας φοβάσαι. Εγώ δε νομίζω ότι υπάρχει κάποιος επιχειρηματίας που δε φοβάται. Όλοι φοβόμαστε κάθε μέρα. Αυτός δεν είναι λόγος για να μην το κάνεις.
