Αγία Παρασκευή, Μια εκκλησιά, μια πόλη, μια γυναίκα

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

Αγία Παρασκευή, αυτή είναι η ηρωίδα μου. Δεν ξέρω αν είναι μόνο μια εκκλησία, αν είναι μια ολόκληρη ιστορία, αν είναι θεότητα ή απλή θνητή. Σίγουρα είναι γένους θηλυκού, μια αληθινή γυναίκα, που στέκεται αγέρωχη μέσα στους αιώνες.

Εκεί στην καστροπολιτεία του Ευρίπου κείτεται αγέρωχη η πρωταγωνίστρια της δικής μας εικόνας, μια γυναίκα με πολυτάραχο βίο και ιστορία που χάνεται στο βάθος αιώνων και που εμείς την θαυμάζουμε ως το θηλυκό μας σύμβολο.

Λέγεται ότι στην περιοχή αυτή της σημερινής δυτικής Χαλκίδας ευρισκόταν αρχαιοελληνικός ναός. Η δική μου αφήγηση αρχίζει από την Αρχαία Ελλάδα, το θεμέλιο του ελληνικού πολιτισμού, που στην περίπτωση αυτής της εκκλησιάς βασίζεται σε εικασίες. Στην ευρύτερη ζώνη που εκτείνεται βόρεια και ανατολικά της σημερινής εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής λέγεται ότι ίσως να υπήρχαν οι κίονες ενός ιερού, του Απόλλωνα, της Αρτέμιδος και της Λητούς. Άλλωστε ο υπέροχος συνδυασμός του κορινθιακού με τον ιωνικό ρυθμό στους κίονες μαρτυρά ότι η Αγία Παρασκευή ανεγέρθη σε δωδεκάθεο περιστύλιο που βρισκόταν κάπου τριγύρω.

Ο Απόστολος Παύλος έφερε σε αυτήν την όμορφη γωνιά της Εύβοιας το Χριστιανισμό, τον οποίο αργά μα σταθερά ασπάστηκε αυτός ο τόπος. Η Αγία Παρασκευή τον 5ο με 6ο αιώνα μ.Χ. ίσως να ήταν μια παλαιοχριστιανική εκκλησία την οποία χρησιμοποίησαν για τις θρησκευτικές τελετές οι κάτοικοι της εποχής.

Η κρυφή εκκλησία, η απόκρυφη ηρωίδα μας, μετατράπηκε στα 1186 μ.Χ. σε ένα υπέροχο Βυζαντινό ναό κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής εποποιίας και απέκτησε ένα διαφορετικό, ιδιαίτερα εύηχο όνομα, θηλυκό και πάλι, Παναγία η Περίβλεπτος. Πολυσυλλεκτική η γη μας, πολύμορφη η θεότητά μας, πολυποίκιλη η ιστορία της κοπέλας μας, ξεχωρίζει στα Βυζαντινά χρόνια.

Οι καιροί αλλάζουν και η Παναγιά η Περίβλεπτος αποκτά νέους κατακτητές, νέους αφέντες, νέους εμπορικούς εταίρους. Ο ανταγωνισμός των Ενετών και των Λομβαρδών έφερε στο σκέπαστρο της εκκλησιάς μας το Τάγμα των Δομινικανών μοναχών. Η γυναίκα της πόλης μας, που σήμερα τη λέμε Αγία Παρασκευή, τότε αποφάσισαν να την διαμοιράσουν στο άρρεν και το θήλυ, δισυπόστατη ονομασία Άγιος Δομίνικος και Μαρία Θεοτόκος, έτσι μετατράπηκε σε ρωμαιοκαθολικό ναό. Ήρθε όμως και ο αρχιτεκτονικός ρυθμός να μεταλλάξει την τοιχοδομή της εκκλησιάς, με μια οικοδομική επέκταση γοτθικού ρυθμού.

Θεομηνίες, λοιμοί και σεισμοί επιβουλεύτηκαν την ομορφιά αυτού του οικοδομήματος που κείτονταν απαστράπτον και εκθαμβωτικό εν μέσω της ιστορίας. Ο Μωάμεθ ο Πορθητής με ζηλοφθονία το κυρίευσε το 1470, το έλουσε ασβεστοκονίαμα ωστόσο δεν κατέστρεψε τον υπέροχο γλυπτό διάκοσμο. Τζαμί αφιερωμένο στο όνομά του έγινε αυτή η θηλυκή θεά, στον Εύριπο, τον κατά τους Τούρκους Εγριμπόζ.

Η Επανάσταση του 1821 σήμανε και την τελευταία αλλαγή του ονόματος της εκκλησιάς, την αλλαγή του ονόματος της γλυκύτατης κοπέλας, την αλλαγή του ονόματος του περίοπτου θηλυκού. Στις 7 Απριλίου του 1833, η εκκλησιά επανέρχεται στη Χριστιανική λατρεία, ενταγμένη στους κόλπους της Ορθόδοξης εκκλησιάς και αφιερώνεται στην Αγία Παρασκευή, η οποία θεσπίζεται ως προστάτιδα και πολιούχος της Χαλκίδας.

Μια αιώνια γυναίκα, ο ναός της Αγίας Παρασκευής, άρχισε να ανακατασκευάζεται και να υπόκειται σε διαρρυθμιστικές επεμβάσεις. Το 1821, η ελληνική επανάσταση θεμελίωσε μια σημαντική μεταρρύθμιση σε μια γεωγραφική περιοχή που δέχτηκε πολλαπλούς κατακτητές στη διάρκεια της ιστορίας και εμφύσησε μια φλόγα στις καρδιές αυτών των ανθρώπων που μίλησαν για αυτοδιάθεση, ανεξαρτησία και ελευθερία.

Η Αγία Παρασκευή είναι το σύμβολο της εξέλιξης πάνω στο οποίο χτίζουμε το σήμερα, κοιτώντας το παρελθόν και ατενίζοντας το μέλλον. Η Αγία Παρασκευή είναι περισσότερο από μια θρησκεία και περισσότερο από μια εκκλησιά γιατί είναι ένα συναίσθημα στο διηνεκές. Αυτός ο ναός, οι κόγχες του, τα κιονόκρανα και τα κλίτη του μαρτυρούν ότι εδώ έζησαν ψυχές που μόχθησαν, πίστεψαν, δημιούργησαν.

Αυτή είναι η γυναίκα της πόλης μας, που κάποιοι την ονομάζουν Αγία Παρασκευή και έχει μια πολύβουη ιστορία. Η Αγία Παρασκευή προϋπήρχε στον κόσμο και συνεχίζει να υφίσταται στο σήμερα, αναζητώντας το μεγαλείο και τα ιδανικά που διαμορφώνουν το μέλλον.
Αυτή είναι η ιστορία μιας γυναίκας που συνεχώς μεταμορφώνεται, που εναποθέτει έναν πολιτισμό ανεξίτηλο που πολλοί ζήλεψαν, κάποιοι υποδούλωσαν και ορισμένοι εκθείασαν.

Με λένε Παρασκευή και αυτή είναι η ιστορία μου. Μια ιστορία που αρχίζει από τη μάνα, την κόρη, τη θεότητα, τη θνητή, τη γυναίκα που όλοι αγαπήσαμε και που όλοι σε αυτήν οφείλουμε την ύπαρξή μας. Είμαι όμως και μια γυναίκα χωρίς όνομα, χωρίς περγαμηνές, χωρίς έπαρση και κομπορρημοσύνη. Είμαι το θηλυκό που ο κόσμος πρέπει να υμνεί κάθε μέρα και όχι μόνο την ημέρα της γυναίκας, την 8η Μαρτίου. Γιατί είμαι η Καρδιά σου, η Πνοή σου, η Ψυχή σου. Γυναίκες της πόλης, γυναίκες του κόσμου, Χρόνια σας Πολλά, ευχαριστούμε που υπάρχετε.