Το ελληνικό Πανεπιστήμιο ως καθρέφτης της κοινωνίας μας

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

«Είναι προτιμότερο να έχει κανείς σχολείο στον τόπο του, παρά βρύσες και ποτάμια» μας δίδαξε ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Το ελληνικό Πανεπιστήμιο βρίσκεται αυτές τις μέρες στο κέντρο του ενδιαφέροντος λόγω των αλλαγών που προτείνει το Υπουργείο Παιδείας. Ωστόσο είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα Ανώτατα Ιδρύματα της χώρας συνιστούσαν το επίκεντρο σε οποιαδήποτε μεταβολή αποφάσιζε η εκάστοτε κυβέρνηση στον ευρύτερο χώρο της παιδείας. Το επακόλουθο ερώτημα σε αυτόν τον κυκεώνα αλλαγών είναι αν η ελληνική κοινωνία μπορεί να συμβαδίσει. Δηλαδή αν η προτεινόμενη μετάλλαξη του ελληνικού Πανεπιστημίου προϋποθέτει τη μετάλλαξη της ελληνική κοινωνίας αλλά και το αντίθετο.

Τα κεντρικά σημεία του νομοσχεδίου είναι ο περιορισμός των επιλογών για τους υποψήφιους στις Πανελλαδικές εξετάσεις, η επιβολή ανώτερου χρονικού ορίου φοίτησης για κάθε σχολή και το σημαντικότερο η αστυνόμευση των περιβαλλόντων ακαδημαϊκών χώρων. Μπορεί ο στόχος των αλλαγών να είναι δυσδιάκριτος αλλά οι παθογένειες είναι περισσότερο από ορατές. Η αμφιλεγόμενη χρησιμότητα των Πανεπιστημιακών Σχολών που δημιουργήθηκαν σε πολλές επαρχιακές πόλεις, το υψηλό οικονομικό κόστος που συνιστά η διατήρηση των προνομιών πλεοναζόντων φοιτητών, η φθίνουσα ανταγωνιστικότητα σε παγκόσμια κλίμακα του επιπέδου του ελληνικού Πανεπιστημίου και τέλος η διαχρονική απαξίωση του περιβάλλοντος χώρου που συχνά αποτελεί φωλέα εγκληματικών ενεργειών.

Η ανάγκη να αλλάξει το ελληνικό Πανεπιστήμιο συνάδει με την ανάγκη να αλλάξει η ελληνική κοινωνία. Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο αποτελεί τον πυλώνα στον οποίο θα στηριχτούν τα φτωχότερα και τα μη προνομιούχα μέλη της κοινωνίας μας καθώς εκεί θα μπορέσουν να μορφωθούν με το ελάχιστο βάρος για τις οικογένειες του. Η επιβολή δυσκολότερων κριτηρίων εισαγωγής στα Δημόσια Ακαδημαϊκά Ιδρύματα αφήνει μια υποψία αύξησης του αριθμού των σπουδαστών στα διάφορα Κολέγια και κάνει μια αναφορά στην ανάγκη αυτά να εξελιχτούν και να ανταγωνιστούν το Δημόσιο Πανεπιστήμιο στα πρότυπα των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Αυτό που διακυβεύεται λοιπόν είναι η διάθεση της ελληνικής κοινωνίας να αποδεχθεί το γεγονός οι Έλληνες μαθητές να έχουν την επιλογή μελλοντικά ενός οικονομικότερου Δημόσιου και ενός ακριβότερου Ιδιωτικού Πανεπιστημίου τουλάχιστον σε οικογενειακούς πυρήνες που δεν θα μπορούν να ανταπεξέλθουν στα έξοδα φοίτησης στο εξωτερικό.

Η επόμενη αλλαγή που έχει διχάσει την ακαδημαϊκή κοινότητα αφορά την οποιαδήποτε μορφής αστυνόμευσης του χώρου που διεξάγονται τα μαθήματα και κινούνται, δρουν και δημιουργούν οι φοιτητές. Το ζήτημα της φύλαξης σε συνδυασμό με την πρόβλεψη για τα πειθαρχικά παραπτώματα των φοιτητών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο και λεπτεπίλεπτο καθώς ουδείς μπορεί να προβλέψει αν διαβάλλει την ελευθερία έκφρασης. Επιπλέον το ελληνικό Πανεπιστήμιο από την περίοδο του Πολυτεχνείου, το οποίο έχει αφήσει ανεξίτηλη τη χροιά του, συνιστά το γόνιμο έδαφος στο οποίο καλλιεργείται ο σπόρος της εξέλιξης. Μια συνιστώσα του ελληνικού Πανεπιστημίου η οποία αμφισβητείται καθώς συγκρούεται με την υποβάθμιση οικονομική και πνευματική της ελληνικής κοινωνίας μετά από την μακροχρόνια περίοδο κρίσης.

Το ουσιαστικότερο ζήτημα στο οποίο δεν διαφαίνεται να απαντά, τουλάχιστον, βραχυπρόθεσμα, το υπό δημόσια διαβούλευση νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας είναι η διαρροή των Ελλήνων επιστημόνων και η αφαίμαξη του δυναμικότερου και ανταγωνιστικότερου τμήματος της ελληνική κοινωνίας. Συνολικά, μεταξύ 2008 και 2017 μετανάστευσαν περισσότερα από 467 χιλιάδες άτομα της ηλικιακής ομάδας των 25-44 ετών. Αν και η Ελλάδα διαθέτει πλούσια μεταναστευτική εμπειρία, το σύγχρονο κύμα μετανάστευσης παρουσιάζει δύο σημαντικές διαφορές σε σχέση με τα ιστορικά προηγούμενα. Πρώτον, περισσότεροι από 1 στους 3 αποδήμους είναι γυναίκες, με αρνητικές συνέπειες για τον ήδη χαμηλό δείκτη γονιμότητας, και δεύτερον, στην πλειονότητά τους είναι άτομα που διαθέτουν υψηλής ποιότητας ανθρώπινο κεφάλαιο. Οι περισσότεροι απόδημοι που αντιπροσωπεύουν μια ολόκληρη γενιά σπούδασαν, δημιούργησαν και εκφράστηκαν στο Δημόσιο Πανεπιστήμιο αλλά η ελληνική κοινωνία δεν είχε δημιουργήσει τις ανάλογες οικονομικές δομές ώστε να τους δώσει τη δυνατότητα να ακμάσουν στα γεωγραφικά της όρια.

«Ο τελικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι να μετατρέψει τους καθρέφτες σε παράθυρα» διέγνωσε ο Sydney J. Harris, Αμερικανός δημοσιογράφος. Το παράθυρο στη γνώση, την ελπίδα και την πρόοδο το ανοίγουν οι νέοι κάθε τόπου με όνειρα και φιλοδοξίες. Ίσως αυτός θα έπρεπε αν είναι και ο απώτερος στόχος για τα ανώτερα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, να σταματήσουν να αντανακλούν τη σήψη μιας παρηκμασμένης κοινωνίας και να αποτελέσουν τον καθρέφτη της αγνότητας μιας νέας άφθαρτης γενιάς. Γιατί άλλωστε αυτήν αφορά.