Το ελληνικό θέατρο και η ανθρώπινη ηθική

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

«Ο ηθοποιός χρειάζεται να αναπτύξει το σώμα του. Επίσης χρειάζεται να δουλέψει με τη φωνή του. Το πιο σημαντικό όμως είναι να δουλέψει με το νου του» μας δίδαξε η καθηγήτρια υποκριτικής και ηθοποιός Stella Adler. Τα συγκλονιστικά τεκταινόμενα στο χώρο του ελληνικού θεάτρου και οι καταγγελίες για βίαιες συμπεριφορές και σεξουαλικές παρενοχλήσεις από επιφανείς θεατράνθρωπους γεννούν το συνεπακόλουθο ερώτημα. Ο ηθοποιός εκτός από του νου του μήπως χρειάζεται να επεξεργαστεί και την ψυχή του;

Το θέατρο ορίζεται ως η παραγωγή ζωντανών απεικονίσεων συμβάντων παραδοσιακών ή φανταστικών ανάμεσα σε ανθρώπους με σκοπό την τέρψη και την επιμόρφωση των θεατών. Την προϊστορική εποχή η μορφή του θεάματος ήταν κυρίως οι τελετουργικές παραστάσεις που απείχαν πολύ από τις τυπικές μορφές της κλασικής περιόδου. Οι αρχαιότερες μορφές οργανωμένου θεάτρου διαπιστώνονται ιστορικά στην αρχαία Ελλάδα με ρίζες στις λατρευτικές γιορτές του θεού Διόνυσου. Κατά τις διονυσιακές τελετές οι αρχαίοι Έλληνες τραγουδούσαν το διθύραμβο, ένα είδος ύμνου που βασιζόταν σε αυτοσχεδιασμούς. Η μορφή του συγκεκριμενοποιήθηκε με το πέρασμα του χρόνου και με την επέμβαση των λογίων της εποχής δημιουργούνται τα πρώτα δραματικά κείμενα στον κόσμο. Η διθυραμβική ποίηση τραγουδιόταν από δύο χορωδίες, τα μέλη των οποίων απάγγελναν ντυμένοι με δέρματα τράγου καθιερώνοντας από αυτό τον όρο τραγωδία. Ο κορυφαίος του χορού θεωρείται ο πρώτος ηθοποιός του κόσμου.

Το θέατρο διαπνέεται από ανθρωπιστικές αξίες με τη δημιουργία μιας σκηνικής υπερπραγματικότητας στην οποία δομείται η αφήγηση ενός μύθου αλλά και μεταλαμπαδεύει μια αισθητική κοινωνικής και πολιτικής ηθικής διαμέσου της πολυδιάστατης έννοιας της τελικής κάθαρσης. Η ειδεχθής συμπεριφορά πολλών ανθρώπων του σύγχρονου θεάτρου αντιδιαστέλλεται με την ιδέα που είχε διαμορφώσει η ελληνική κοινωνία για τον κόσμο που αναλάμβανε να προσφέρει ψυχαγωγία. Το σαθρό υπόβαθρο για κάθε σταδιοδρομία φερέλπιδων νέων στον κόσμο του θεάτρου και η ηθική σήψη των ανθρώπων που εξουσιάζουν το θέαμα μας ξενίζει ως παρατηρητές αλλά δεν είναι σίγουρο ότι μας εκπλήσσει. Και αυτό γιατί ίσως αντικατοπτρίζει τη νοσηρότητα της ελληνικής κοινωνίας, μιας κοινωνίας πνευματικά χρεοκοπημένης και πολιτικά ενταγμένης σε μια παρακμάζουσα πορεία απεγκλωβισμού από ποικιλόμορφες κρίσεις.

Η σημασία του ελληνικού θεάτρου για το κοινωνικό σύνολο ακόμα και όταν μαστίζεται από τέτοιες προβληματικές καταστάσεις είναι κομβική. Το θέατρο αποτελεί τον κόσμο που οραματιζόμαστε, την αυτοκριτική που θέλουμε να κάνουμε, την ψυχαναλυτική ανάγκη μας για άφεση αμαρτιών. Κάθε θεατρική παράσταση αποτελεί ένα ονειρικό ταξίδι φυγής από την πραγματικότητα και μια βιωματική διαδικασία εξαγνισμού και συνειδησιακής καθαρότητας που μας βελτιώνει ως ανθρώπινα όντα απαλύνοντας το υπαρξιακό κενό. Η ερμηνεία του ηθοποιού σε κάποιο έργο δραματικής τέχνης ενεργοποιεί την ανθρώπινη διάθεση συνταύτισης και μας απελευθερώνει από κάθε μορφή καταπίεσης. Η καθαρότητα της ψυχής που υπεισέρχεται με το πέσιμο της αυλαίας ενός θεατρικού έργου είναι ο νοητός δρόμος που οδηγεί στην πραγματική ευτυχία.

Η τοξικότητα και ο ηθικός ξεπεσμός κάποιων ανθρώπων του θεάτρου ωστόσο δεν ακυρώνει την ακεραιότητα και τη συνέπεια της μεγαλύτερης μερίδας του. Η αποστροφή εξουσίας και η μη συμμετοχή στα δρώμενα ενός μεγάλου αριθμού εγνωσμένα ποιοτικών ηθοποιών ίσως να επιτείνει τον εκμαυλισμό των ηθών στα θεατρικά σανίδια. Το θέατρο είναι απαραίτητο για τον ηθικό προσανατολισμό της πολύπαθης ελληνικής κοινωνίας και για αυτό έχει ανάγκη από άμεμπτους ταγούς και μπροστάρηδες για μια δημιουργική αλλαγή. Η θεραπεία από τα συμπτώματα μιας τέτοιας ηθικής κατάπτωσης χρειάζεται να βασιστεί στους δασκάλους που και υπάρχουν και μπορούν να σηκώσουν χωρίς έπαρση και κομπορρημοσύνη το λάβαρο των θεατρικών αξιών και να αναλάβουν την ευθύνη της ιστορικής συνέχειας του θεατρικού δράματος στον τόπο που γεννήθηκε.

«Όλοι μας πρέπει να κάνουμε θέατρο για να ανακαλύψουμε ποιοι είμαστε αλλά και ποιοί μπορούμε να γίνουμε», φράση του θεωρητικού του δράματος και πολιτικού ακτιβιστή Augusto Boal. Αυτή ακριβώς η ουσία του θεάτρου είναι και η ουσία της ζωής. Βιώνουμε ως κοινωνία το θέατρο και μιμούμαστε την ηθική του ηθοποιού για να γίνουμε καλύτεροι με τον πλησίον μας και καλύτεροι με τον εαυτό μας. Και επομένως αληθινοί άνθρωποι.

Φωτογραφία εξωφύλλου: Αλέξανδρος Κατσής