Ο Ναός της Αγίας Παρασκευής και η συνέχεια του πολιτισμού

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

Ο Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής, πολιούχου της πόλης της Χαλκίδας, αποτελεί ένα ιστορικό μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς και είναι ένας ναός που ακτινοβολεί τη δύναμη ενός πολιτισμού ανεξίτηλου μέσα στους αιώνες.

Οι θεωρίες για την ύπαρξη αρχαιοελληνικού Ναού στη θέση της Αγίας Παρασκευής.

Στη θέση της Αγίας Παρασκευής ίσως να προϋπήρχε το περιφερειακό ιερό του Ολυμπίου Διός της αρχαίας Χαλκίδας. Ωστόσο ο ναός του Ολυμπίου Διός πιθανολογείται ότι βρίσκονταν περί την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, καθώς από εκεί κοντά προέρχονται τα πέντε υπερμεγέθη κιονόκρανα και άλλο αρχαίο υλικό ναοδομίας των κλασικών χρόνων, που κατά καιρούς έχει ανακαλυφθεί στον περιβάλλοντα χώρο της. Επίσης, στα 1848 διατυπώθηκε η άποψη ότι στο συγκεκριμένο σημείο υψώνονταν ένας άλλος τρισυπόστατος αρχαίος ναός αφιερωμένος στον Απόλλωνα, την Αρτέμιδα και τη Λητώ, αλλά νεότερες ανασκαφικές έρευνες τον τοποθετούν με σχετική ασφάλεια στη νότια πλευρά του λόφου του Αγίου Ιωάννη, όπου βρέθηκε ένας μαρμάρινος τρίποδας προς τιμήν του Δελφίνιου Απόλλωνα και αποθέτης με πολλά χάλκινα αναθήματα.

Ο Βυζαντινός Ναός της Θεοτόκου της Περίβλεπτου κι ο Μεσαίωνας

Η πιθανότερη προσέγγιση για την περίοδο του 5ου ή 6ου αιώνα είναι ότι στη σημερινή θέση του ναού της Αγίας Παρασκευής υπήρξε μια προγενέστερη παλαιοχριστιανική βασιλική, την οποία διαδέχτηκε ο Βυζαντινός ναός της Θεοτόκου της Περίβλεπτου στα 1186. Αυτό φαίνεται με βάση την τεχνοτροπία των κιονόκρανων και τις μεμονωμένες γραπτές αναφορές, ενώ ενισχύεται κι από την οπτική της τοπικής παράδοσης.

Εκείνο που δεν επιδέχεται αμφισβήτησης, είναι η ταυτότητα της Αγίας Παρασκευής στο Μεσαίωνα ως μοναστηριακός ναός του Αγίου Δομίνικου και της Παρθένου Μαρίας των Δομινικανών μοναχών του Νεγροπόντε. Το συνολικό οικοδόμημα χαρακτηρίζεται σαν ένα σπάνιο δείγμα πρώιμης Δομινικανής αρχιτεκτονικής, Γοτθικού ρυθμού, το οποίο διασώζεται σχεδόν στην αυθεντική του μορφή από τα μέσα του 13ου αιώνα μέχρι σήμερα. Αυτή η ιδιότητα σε συνδυασμό με τον περίτεχνο γλυπτό διάκοσμο και το ταφικό βορειοανατολικό παρεκκλήσι με τις ιδιόρρυθμες αγιογραφίες, καθιστά απαράμιλλη την Γοτθική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, τόσο στον Ελληνικό, όσο και στον Ευρωπαϊκό χώρο, αλλά και ένα ανεκτίμητο κόσμημα για την πρωτεύουσα της Εύβοιας.

Οι Οθωμανοί κι η απελευθέρωση

Μετά την Οθωμανική κατάκτηση της Εύβοιας στα 1470, η μεγαλοπρεπής Γοτθική εκκλησία μεταβάλλεται πλέον σε Μουσουλμανικό τέμενος στο όνομα του σουλτάνου Μωάμεθ Β’ του Πορθητή. Οι Τούρκοι αφού προέβησαν στο βανδαλισμό των αγιογραφιών του βορειοανατολικού ταφικού παρεκκλησίου του Πέτρου Λιππαμάνο, κατόπιν τις επιχρίουν με ασβεστοκονίαμα προκειμένου να καταδικαστούν στη λήθη. Όλες οι τοξωτές περιφερειακές πόρτες χτίζονται και σφαλίζονται ερμητικά, ενώ στις πλευρές διανοίγονται επιπλέον τετράγωνα παράθυρα για να αυξηθεί ο φωτισμός του εσωτερικού. Πιθανότατα, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ανυψώθηκε και το δάπεδο του αλλοτινού ναού και οι βάσεις των κιόνων στα κλίτη ενσωματώθηκαν σε αυτό. Ωστόσο, οι Οθωμανοί κατακτητές δεν επιδόθηκαν στην καταστροφή του υπέροχου γλυπτού διακόσμου, ο οποίος ευτυχώς διατηρήθηκε ανέπαφος.

Με την απελευθέρωση της Χαλκίδας από τον Τουρκικό ζυγό στις 7 Απριλίου 1833, ο άλλοτε Ρωμαιοκαθολικός ναός επανέρχεται στη Χριστιανική λατρεία, ενταγμένος στους κόλπους της Ορθόδοξης εκκλησίας και αφιερώνεται στην Αγία Παρασκευή, η οποία θεσπίζεται ως προστάτιδα και πολιούχος της πόλης, επικυρωμένη επίσημα με Βασιλικό Διάταγμα στις 9 Ιανουαρίου 1864.

Η Αρχιτεκτονική της Αγίας Παρασκευής

Ο κύριος ναός αποτελείται από τρία ξυλόστεγα κλίτη, που τα διαχωρίζουν οι δύο όμοιες μεταξύ τους κιονοστοιχίες. Οι τελευταίες πάλι δεν είναι ομοιόμορφες, αλλά αποτελούνται από ένα δυτικότερο τμήμα και ένα ανατολικότερο, που τα χωρίζει μεγάλος πεσσός. Το δυτικότερο τμήμα της τοξοστοιχίας είναι διώροφο. Στη χαμηλότερη ζώνη, πάνω στους τρεις κίονες με τους ισχυρούς κυλινδρικούς κορμούς και τα ποικίλα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα, στηρίζονται ελαφρώς οξυκόρυφα τόξα, ενώ στην ανώτερη στάθμη η τοιχοποιία, που υποβαστάζει την κεντρική δίρριχτη στέγη, διατρυπάται από τέσσερα τοξωτά ανοίγματα. Αντίθετα, τα ανατολικότερα μέρη των τοξοστοιχιών δίνουν την εντύπωση εγκάρσιου κλίτους, αφού δεν παρουσιάζουν διμερή καθ’ ύψος διάταξη, αλλά αποτελούνται από ζεύγη οξυκόρυφων τόξων, που στηρίζονται σε ραδινούς μαρμάρινους κίονες, με κορινθιακά κιονόκρανα, κορμούς με ατελείς γλυφές και βάση ιωνική απολαξευμένη, ο ένας, ενώ ο άλλος αντί για βάση στηρίζεται σε σφόνδυλο μεγαλύτερης διαμέτρου.

Ευρύς, ξύλινος γυναικωνίτης ή υπερώο προσκολλημένο στο δυτικό τοίχο, με άνετα κλιμακοστάσια στα πλάγια κλίτη, εκτείνεται σε όλο το πλάτος του ναού. Για τη στήριξη του υπερώου έχουν προστεθεί δύο ογκώδεις πεσσοί μεταξύ των δυτικότερων κιόνων, καθώς και δύο παραστάδες στο δυτικό τοίχο, στοιχεία που συνδυαζόμενα με τους δυο εξωτερικούς κίονες της δυτικής όψης, αποδεικνύουν ότι ο δυτικός τοίχος είναι πράγματι μεταγενέστερη κατασκευή, και ότι η βασιλική αρχικά προεκτεινόταν προς τα δυτικά. Η ανατολική περιοχή της βασιλικής είναι θολοσκέπαστη και αποτελείται από το ιερό και τα δύο παρεκκλήσια από τα οποίο το βόρειο είναι τετράγωνο και αποτελεί το ισόγειο μεγάλου κωδωνοστασίου, ενώ το νότιο είναι επίμηκες.

Ο πολιτισμός της Αγίας Παρασκευής

Ο ιερός αυτός ναός αντικατοπτρίζει τη δύναμη που έχει ο άνθρωπος να δημιουργεί, να χτίζει, αλλά και να καταστρέφει. Ακολουθώντας το ρουν της ιστορίας ο χώρος στον οποίο βρίσκεται η Αγία Παρασκευή αποτέλεσε ένα σύμβολο της δύναμης κάθε κατακτητή αλλά και μια καλλιτεχνική όαση αφού η αρχιτεκτονική του Ναού ακολούθησε τα ρεύματα των πολιτισμών που προσπάθησαν να κυριαρχήσουν σε αυτόν τον τόπο. Η δύναμη άλλωστε της αρχιτεκτονικής είναι αυτή που θαυμάζουμε σήμερα αλλά κι αυτή που διακρίνει και τις πολιτισμικές αναφορές όλων των λαών που δοκίμασαν να ζήσουν και να δημιουργήσουν στο γεωγραφικό πεδίο της Χαλκίδας.

Η σχέση των πολιτισμών που πέρασαν από αυτόν τον τόπο με τις θρησκευτικές αναζητήσεις τους αποκρυσταλλώνεται στις μεταμορφώσεις της Αγίας Παρασκευής. Η θρησκεία, κάποιες φορές υποχείριο της εξουσίας αλλά και κάποιες φορές μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, λειτούργησε ώστε ο ναός της Αγίας Παρασκευής να έχει μια βαθύτερη σημειολογική ερμηνεία. Η ανάγκη του ανθρώπου να λατρέψει το θείο, το ιερό και το ανώτερο μετατρέπεται σε μια καλλιτεχνική εκφραστικότητα η οποία αποτυπώνεται στη μετάλλαξη του ίδιου του πολιτισμού στις διάφορες φάσεις της ιστορίας. Η έκφανση κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας έχει ως πομπό αλλά και δέκτη τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των λαών και ο πολιτισμός που δημιουργείται είναι ο καθρέφτης της ίδιας της ύπαρξης.

Ο Victor Ugo στην Παναγία των Παρισίων αναπτύσσει την άποψη ότι «στη διάρκεια των έξι πρώτων χιλιετιών του κόσμου, από την πιο αμνημόνευτη παγόδα του Ινδουισμού ως τον Καθεδρικό Ναό της Κολωνίας, η αρχιτεκτονική στάθηκε η μεγάλη γραφή του ανθρώπινου είδους, το απέραντο βιβλίο μέσα στο οποίο κάθε ανθρώπινη σκέψη έχει της σελίδα της». Και εμείς στην πόλη της Χαλκίδας έχουμε ένα αριστουργηματικό βιβλίο αρχιτεκτονικής που λέγεται Αγία Παρασκευή. Ας το ξεφυλλίσουμε με θέρμη και πάθος γιατί εκεί γράφεται το παρελθόν μας αλλά ίσως και το μέλλον μας.

 

 

 

Φωτογραφίες: eviagreece.gr

Πηγή:

eviagreece.gr

square.gr