Οι καταλήψεις στα ελληνικά σχολεία την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

«Δεν επέτρεψα ποτέ στο σχολείο να αναμιχθεί στην εκπαίδευσή μου». Μια αλληγορική φράση του Mark Twain, μιας από τις πιο εμβληματικές μορφές της λογοτεχνίας, διατυπωμένη τον 19ο αιώνα. Στη σημερινή τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα πολλοί μαθητές επιλέγουν την εναλλακτική των καταλήψεων για να διαμαρτυρηθούν για θέματα επικαιρότητας όπως η χρήση μάσκας ή για να εκφράσουν την ανησυχία τους για το μέλλον το οποίο τους προοιωνίζει η κοινωνία. Αλήθεια η κατάληψη είναι φαινόμενο της ελληνικής πραγματικότητας; Το σχολείο το οποίο καταλαμβάνεται σε μια εποχή ταχύτητας και τεχνολογικής αλλαγής μπορεί να ικανοποιεί τους νέους σήμερα; Ποια η σχέση των γονιών αυτών των παιδιών με το σημερινό σχολείο όντας η γενιά που ξεκίνησε τις καταλήψεις στα τέλη της δεκαετίας του 80;

Η κατάληψη στο ελληνικό σχολείο μπορεί να ερμηνευθεί ως μια πράξη αντίδρασης των παιδιών στην πραγματικά φορτωμένη καθημερινότητά τους. Μια φωνή βοώντος εν τη ερήμω απέναντι σε ένα σχολείο αλλοτριωμένο, υπερβολικά γερασμένο, χωρίς καμία διάθεση καινοτομίας και προπάντων χωρίς ίχνος δημιουργικότητας. Τα παιδιά αδιαφορούν για μια εκπαίδευση που δεν τους αγγίζει, δεν τους προσφέρει ένα νόημα στην εξέλιξη τους, δεν προσαρμόζεται στα όνειρά τους. Το σχολείο έχει μετατραπεί εδώ και πολλά χρόνια σε ένα στείρο και καταναγκαστικό εξεταστικό κέντρο στο οποίο κάποιοι αναγκάζονται να ενδώσουν προσδοκώντας το πανεπιστημιακό όνειρο και ελπίζοντας σε μια επαγγελματική σταδιοδρομία ενώ κάποιοι άλλοι παγερά αδιαφορούν.

Το φαινόμενο των καταλήψεων τη σημερινή εποχή σίγουρα έχει μια υποβόσκουσα δικαιολογία, ανάλογα με το εκάστοτε πολιτικό ή κοινωνικό αίτημα, η οποία όμως αναπαράγεται ιστορικά για πρώτη φορά από τα τέκνα της γενιάς που είχε οργανώσει το τεράστιο κίνημα καταλήψεων πριν σχεδόν τρεις δεκαετίες. Η τραγικότητα της κατάστασης εντοπίζεται στο ότι οι γονείς των σημερινών παιδιών, που συμμετείχαν στο πρωτοποριακό για την εποχή των eighties και nineties επαναστατικό ρεύμα καταλήψεων, δεν έχουν κατορθώσει να μεταπλάσουν την ουσία της εκπαίδευσης και να θέσουν ζητήματα καλλιέργειας σύγχρονης σχολικής ευσυνειδησίας. Το δια ταύτα μιας τέτοιας αγωνιστικής κινητοποίησης, που έχει ξεκινήσει τα προηγούμενα τριάντα χρόνια, είναι ότι απλά εγκαθιδρύει μια νοοτροπία αντίδρασης και εναντίωσης χωρίς να έχει αλλάξει κάτι. Το ελληνικό σχολείο παραμένει στο επίπεδο που είχε πριν τρεις δεκαετίες χωρίς πολιτικά, κοινωνικά και κυρίως μαθησιακά να έχει εξελιχθεί.

Το επιστημονικότερο παράδειγμα μιας προοδευτικής εκπαιδευτικής λειτουργίας αποτελεί το Φινλανδικό Μοντέλο Εκπαίδευσης το οποίο, ως ακαδημαϊκά εγνωσμένης αξιοπιστίας, έχει αποκτήσει παγκόσμια αναγνώριση και πιστοποίηση. Στη Φινλανδία υπάρχει μια διαφορετική κουλτούρα με την οποία αντιμετωπίζεται η σύγχρονη εκπαιδευτική λειτουργία καθώς τα παιδιά έχουν αρκετά διαλείμματα, δημιουργικά μαθήματα, άμεση επαφή με τη φύση. Το Φινλανδικό σύστημα εκπαίδευσης είναι δημόσιο με επιχορηγούμενη κάθε ιδιωτική πρωτοβουλία ενώ το 90% των εκπαιδευτικών διαθέτει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών και έχει μέσο όρο ηλικίας τα 40 έτη. Τα παραδοσιακά μαθήματα-γνωστικά αντικείμενα (όπως είναι για παράδειγμα τα Μαθηματικά, η Ιστορία, η Γεωγραφία, οι ξένες γλώσσες κλπ.) παραμερίζονται και στη θέση τους μπαίνει η διδασκαλία διαθεματικών (cross-subject) «φαινομένων» που απαιτούν συνδυαστικές γνώσεις και συνδέονται πιο άμεσα με την καθημερινότητα των παιδιών. Οι Φιλανδοί έχουν επιτύχει αρκετές πρώτες θέσεις στο Διεθνές Πρόγραμμα για την Αξιολόγηση των Μαθητών και πρωτίστως δεν επαναπαύονται αφού θεωρούν ότι ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ήταν ωφέλιμο πριν 100 χρόνια δεν μπορεί να είναι ωφέλιμο και σήμερα.

Σε μια χώρα όπως η Φινλανδία με υποδομές, εμπνευσμένους καθηγητές και ελευθερία στην εκπαιδευτική προσέγγιση οι καταλήψεις φαντάζουν κακόβουλο αστείο. Η κατάληψη στο ελληνικό σχολείο αντανακλά τον ελλειμματικό κεντρικό σχεδιασμό και τις ασθενούσες προδιαγραφές μιας εκπαίδευσης χωρίς όραμα και χωρίς μέλλον. Φαίνεται η ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα να ακολουθεί τη φθίνουσα πορεία της ελληνικής κοινωνίας και να υποτάσσεται στην μακροχρόνια οικονομική κρίση και τώρα στις δυσχέρειες λόγω πανδημίας. Μια αλλαγή στο σύγχρονο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί υποχρέωση της νέας γενιάς των ακαδημαϊκών και των ενάρετων πνευματικών ταγών οι οποίοι χρειάζεται να θέσουν το αίτημα ανασυγκρότησης της παιδείας στην κορυφή της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ατζέντας.

«Όταν ήμουν 5 χρονών, η μητέρα μου πάντα μου έλεγε ότι η ευτυχία είναι το κλειδί της ζωής… Όταν πήγα στο σχολείο με ρώτησαν τι ήθελα να γίνω όταν μεγαλώσω. Έγραψα: «ευτυχισμένος». Μου είπαν ότι δεν κατάλαβα το ερώτημα, και τους είπα ότι δεν καταλαβαίνουν τη ζωή». Ο τραγουδοποιός John Lennon εσωκλείει στην αφήγησή του το νόημα της ζωής που δεν είναι άλλο από την προσέγγιση της ευτυχίας. Ίσως αυτό να είναι και το νόημα της ουσιαστικής παιδείας για τους νέους, να αισθανθούν ευτυχισμένοι στο σχολικό περιβάλλον. Η κατάληψη, αντίθετα, συνομολογεί μια απεγνωσμένη έκφραση απόλυτης δυστυχίας που απλά περνάει από γενιά σε γενιά.