Οι εκκλησίες, οι μύθοι και οι δοξασίες της Παναγίας στην Εύβοια (pics)

*Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

Η Παναγιά, η Μητέρα του Θεού, η Μητέρα του Ανθρώπου. Η θηλυκή μορφή της χριστιανοσύνης, η αιώνια γυναικεία θεότητα της ανθρωπότητας, το Θεϊκό και Ύψιστο Χ Χρωμόσωμα. Η θρησκευτική ανάγκη εμάς των χριστιανών να εξυμνήσουμε τη φύση, να προστατεύσουμε την οικογένεια, να απαλύνουμε τον πόνο και να γιατρέψουμε την ψυχή εκφράζεται από την λατρεία στην Παναγιά. Ο κτίστης έχει οικοδομήσει πολυάριθμους ναούς αφιερωμένους στην Υπεραγία Θεοτόκο κι ο υμνογράφος έχει  δημιουργήσει ψαλμωδίες και τροπάρια για την Άσπιλη Θεομήτορο ενώ ο καλλιτέχνης έχει φιλοτεχνήσει πολυάριθμα προσκυνήματα τα οποία με την ευλογία Της θαυματουργούν.

Η λαϊκή παράδοση έχει οραματιστεί μύθους, δοξασίες και παροιμίες που κοσμούν τη λαογραφία του τόπου μας αλλά και περιγράφουν την αυθεντική αισθητική του ανθρώπου που μοχθεί, εύχεται και πονά. Η ευγνωμοσύνη των πιστών περιγράφεται από τα πολλά προσωνύμια, επίθετα ίσως εκφραστικά και άλλες φορές παράδοξα, που αντιστοιχούν στις ιδιότητες της. Οδηγήτρια, Γλυκοφιλούσα, Γοργοϋπήκοος, Πορταΐτισσα, Προυσιώτισσα, Φανερωμένη, Ζωοδόχος Πηγή, Μυρτιδιώτισσα είναι μερικές από τις επωνυμίες της.

Η Εύβοια παρουσιάζει μια πλούσια θρησκευτική παράδοση κι η λατρεία στο πρόσωπο της Παναγίας μας έχει χαρίσει εκκλησιές αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, λαϊκές παραδόσεις που εξυμνούν τη θαυματουργική Tης χάρη αλλά και δοξασίες που χάνονται στα βάθη των αιώνων.

Ας δούμε τι κρύβεται πίσω από τις Παναγίες που λατρεύονται στην Εύβοια.

 

Η Παναγιά Ντινιούς στη Βόρεια Εύβοια

Η Παναγία Ντινιούς είναι ένα μικρό εκκλησάκι στη Βόρειο Εύβοια, κοντά στην Ιστιαία, στο οποίο υπάρχει θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

Σύμφωνα με τους ντόπιους κατοίκους ένας βοσκός είδε μια λάμψη μέσα σε θάμνο κι όταν πλησίασε είδε την εικόνα, Στο σημείο αυτό ακριβώς έχει χτιστεί το Εκκλησάκι, αρχικά αφιερωμένο στην Αγία Αικατερίνη όμως άγνωστο πότε ακριβώς, αλλά το 1951 γκρεμίστηκε και στη θέση του χτίστηκε το σημερινό Εκκλησάκι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Για την ονομασία της υπάρχουν δύο επικρατέστερες εκδοχές, η πρώτη σχετίζεται με την ιστορία της εικόνας, όπου σύμφωνα με την παράδοση, ένας Τούρκος Οθωμανός στρατιώτης την περίοδο της Τουρκοκρατίας, πυροβόλησε την εικόνα προσπαθώντας να σκοτώσει κάποιον κυνηγημένο Έλληνα ο οποίος κατέφυγε πίσω από την εικόνα. Ωστόσο η θαυματουργή εικόνα «επέστρεψε» τη σφαίρα στον αλλόθρησκο στρατιώτη και τον σκότωσε, εκδοχή η οποία ενισχύεται από την ύπαρξη του σημείου της βολής του πυροβόλου όπλου του Τούρκου στο πρόσωπο της Παναγίας και συγκεκριμένα στο Μέτωπο. Η «επιστροφή» της σφαίρας έδωσε το όνομα στην Παναγία, που ονομάστηκε Παναγία Ντινιούς ή Ντονιούς από την τουρκική λέξη ”Donus” που σημαίνει «επιστροφή» (δηλαδή Παναγία της επιστροφής).

Η δεύτερη εκδοχή, εξίσου σημαντική, που όμως δεν φαίνεται να επικράτησε, αποδίδει με κάποια φωνητική παρήχηση ή αλλοιωμένη παράφραση την τοπική ιδιομορφία του χώρου στον οποίο βρίσκεται η Εκκλησία. Πραγματικά στον περίγυρο χώρο υπάρχει ένα ρέμα με νερά από τοπικές πηγές που καλείται μέχρι τις μέρες μας δινιόρεμα. Η Παναγία Ντινιούς, αποκαλείται και Παναγία Δινιούς και οφείλει την προσωνυμία της λόγω της θέσης της κοντά στο δινιόρεμα.

Ωστόσο στην εικόνα υπάρχει η επιγραφή «Παναγία η Ελεούσα» κι εκτιμάται ότι η θαυματουργή εικόνα μπορεί να έχει αγιογραφηθεί ακόμα και τον 11ο αιώνα, ή να είναι λίγο μεταγενέστερη (μεταξύ του 14ου ή 16ου αιώνα), αλλά «ξαναφιλοτεχνημένη» πάνω σε προηγούμενη εικόνα που ανάγεται στον 10ο ή 11ο αιώνα. Η ιστορία της πάντως δεν έχει πλήρως διευκρινιστεί.

Η εκκλησία είναι ανακατασκευασμένη τη δεκαετία του 1960, και βρίσκεται μέσα σε ιδιωτική έκταση που ανάγεται στα χρόνια της ύστερης τουρκοκρατίας, ενώ βρίσκεται κοντά στην περιοχή Κεφάλες που έχει πλούσιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Υπάρχει επίσης πλούσια παράδοση για τα θαύματα ή ακόμα και εμφανίσεις της Παναγίας. Η εκκλησία βρίσκεται σε ένα ιδιαίτερα επιβλητικό χώρο και είναι αφιερωμένη στην Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου εορτάζοντας στις 23 Αυγούστου.

 

Παναγία η Χιλιαδού

Στα Βορειοανατολικά του χωριού Στρόπωνες σε ένα φυσικό πλάτωμα του κατερχόμενου προς τη θάλασσα βουνού σώζεται το Καθολικό της διαλυμένης Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Χιλιαδούς. Ξεκινώντας κανείς από το χωριό Στρόπωνες αφού περάσει από το μικρό χωριό Λάμαρη και το χείμαρρο ο οποίος βρίσκεται πιο κάτω φθάνει εύκολα στο χώρο όπου δεσπόζει η Παναγιά η Χιλιαδού.

Η Παναγιά η Χιλιαδού είναι το Καθολικό της παλιάς Μονής Κοίμησης της Θεοτόκου. Κατά τη βυζαντινή παράδοση ήταν η χιλιοστή μονή που έχτισε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, εξ ου και Χιλιαδού το όνομά της. Ο Ναός είναι σταυρεπίστεγος και χρονολογείται στον 12ο αιώνα.

Η παράδοση λέει πως η αυτοκράτειρα το έχτισε σε εκείνο το σημείο γιατί βρήκε ασφαλές καταφύγιο από θαλασσοταραχή στην παραλία, κάτι που εικάζεται ως μύθος,  λόγω των σφοδρών φαινομένων που επικρατούν κατά τη διάρκεια της θαλασσοταραχής.

Η παράδοση θέλει η Μονή της Παναγίας στα Έρια Καθενών και η Μονή Χιλιαδού να είναι του ίδιου κτήτορα.

 

Ναός Θεοτόκου Μονομερίτισσας – Υπαπαντής στα Έρια Καθενών

Τα Έρια βρίσκονται κοντά στους Καθενούς, του δήμου της Δίρφυς, στη κεντρική Εύβοια. Η ονομασία Έρια, σύμφωνα με μια εκδοχή, προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη έρια (μαλλιά) των προβάτων και των αιγών τα οποία έπλεναν στη συγκεκριμένη περιοχή. Σύμφωνα με μια άλλη εικασία, λειτουργούσε μοναστήρι, όπου χειροτονούνταν ιερείς ή υπήρχε σχολή ιερέων. Από τη λέξη ιερείς, μετά από αλλοιώσεις, έμεινε η ονομασία Έρια.

Στα Έρια βρίσκεται το βυζαντινό εκκλησάκι της Θεοτόκου της Μονομερίτισσας Υπαπαντής. Το εκκλησάκι φημολογείται ότι χτίστηκε τον 11ο αιώνα, αλλά το πιο πιθανό είναι να χτίστηκε τον 13ο αιώνα από την Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, Θεοδώρα. Οι τοιχογραφίες στο ναό έγιναν το 1637 σύμφωνα με την επιγραφή που υπάρχει στο αριστερό άκρο της γενέτειρας αψίδας. Τέλος, τα αρχαία που έχουν βρεθεί σε κοντινές περιοχές ενισχύουν την άποψη ότι στην περιοχή υπήρχε είτε αρχαίος ναός, είτε υδραγωγείο.

Η εκκλησία είναι μονομερίτικη, κτισμένη δηλαδή σε μια μέρα και τούτο γιατί οι Τούρκοι τόσο λίγο χρόνο έδιναν στους Χριστιανούς για να κτίζουν τις εκκλησίες τους. Το απόβραδο όταν είχαν τελειώσει το κτίσιμο κάποιος Τούρκος για άγνωστο λόγο ανέβηκε στον τρούλο για να τον γκρεμίσει. Μόλις έφτασε στην κορυφή και πριν προλάβει να τον αγγίξει έπεσε κάτω και σκοτώθηκε σαν να τον έσπρωξε κάποιο αόρατο χέρι. Ο θάνατος του θεωρήθηκε θαύμα που φόβισε τους άλλους Τούρκους με αποτέλεσμα να τους τρέψει σε φυγή. Η παράδοση αναφέρει ότι κάθε χρόνο της Υπαπαντής στην γιορτή της Παναγίας ερχόταν ένα ελάφι θυσία στη γιορτή της. Έπινε νερό στο ποτάμι και ύστερα το θυσίαζαν. Κάποια χρονιά δεν άφησαν το ελάφι να πιει νερό και να ξαποστάσει γιατί βιάστηκαν να το σφάξουν. Από τότε άλλο ελάφι δεν ξανάρθε.

Μια άλλη δοξασία αναφέρει ότι κατά την παραμονή της Υπαπαντής, όταν πολλές γυναίκες πήγαιναν με τα πόδια στην εκκλησία της Παναγίας στα Έρια για να πάρουν μέρος στην αγρυπνία, γύρω στα μεσάνυκτα, έβγαινε από το ιερό ένας Φλέτρας. Αφού έκανε μια περιφορά στο εσωτερικό της εκκλησίας πλησίαζε και στεκόταν στην εικόνα της Παναγίας κι από εκεί έφευγε και πήγαινε πάλι στο ιερό μέχρι την επόμενη μέρα όταν τελείωνε η λειτουργία. Πολλοί λένε ότι ο Φλέτρας βγαίνει ακόμη και σήμερα.

 

Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Μακρυμάλλη

Βόρεια των Ψαχνών Ευβοίας και σε μικρή απόσταση από το χωριό Μακρυμάλλη είναι κτισμένη στην πλαγιά ενός λόφου η Ιερά Μονή Παναγίας Μακρυμάλλης ή απλά Μονή Μακρυμάλλη.

Σύμφωνα με την παράδοση, κτήτορες της Μονής υπήρξαν δύο αδέρφια βοσκοί που είχαν εκεί κοντά τις καλύβες των ποιμνίων τους. Κάθε βράδυ παρατηρούσαν μια δέσμη φωτός στον απέναντι βράχο. Όταν προσέγγισαν το σημείο εκείνο αντίκρισαν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Αμέσως τη μετέφεραν στις καλύβες τους κτίζοντας ένα μικρό προσκυνητάρι κι άναβαν μπροστά της ένα καντήλι. Αργότερα απαρνήθηκαν τα εγκόσμια κι εικάζεται ότι η Μονή πήρε την ονομασία της από τα μακριά μαλλιά που είχαν τα δύο αδέλφια ποιμένες. Μια άλλη εκδοχή θεωρεί ότι η ονομασία της προήλθε από την εικόνα που προϋπήρχε στον παλιό βυζαντινό ναό στην οποία η Υπεραγία Θεοτόκος εικονιζόταν με μακριά μαλλιά.

Κατά τον 17ο αιώνα επανιδρύθηκε σαν Μοναστήρι διανύοντας μια μεγάλη περίοδο ακμής με μεγάλη ακίνητη περιουσία, δωρεές κι αφιερώματα ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι το 1828 η Μονή είχε 42 μοναχούς. Η Μονή υπήρξε μαρτυρική και καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Στις 23 Ιανουαρίου του 1944 ΟΙ Γερμανοί ύστερα από μερικές αψιμαχίες που είχαν με τους αντάρτες θεώρησαν ότι η Μονή αλλά και το χωρίο Μακρυμάλλη βοηθούσαν τους αντάρτες και τα έκαψαν ολοσχερώς. Εκτέλεσαν συνολικά 9 Έλληνες εκ των οποίων 3 στο Μοναστήρι.

*Η φωτιά που καίει την περιοχή τις τελευταίες δύο μέρες, στο πέρασμά της έκαψα τα πάντα, όμως η Μονή Μακρυμάλλη έμεινε άθικτη από την πύρινη λαίλαπα.

 

Μονή Παναγίας Περιβλέπτου στα Πολιτικά

Σε πευκόφυτη χαράδρα στον οικισμό των Πολιτικών βρίσκεται το καθολικό της Μονής Παναγίας Περιβλέπτου, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Κεντρικής Εύβοιας. Οικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα και ανακατασκευάστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναό. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα γλυπτά τα οποία σήμερα είναι εντοιχισμένα στην πρόσοψη και στο κτιστό τέμπλο, τα οποία αποτελούν έργα σημαντικού εργαστηρίου και το οποίο πιθανόν να δούλεψε στη Μονή του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία και στον Άγιο Λουκά στην Εύβοια. Στην αρχική του θέση διατηρείται τμήμα του μαρμάρινου δαπέδου όπου στο κέντρο καλύπτεται από πεντάκυκλο κόσμημα, γνωστό ως πενταόμφαλον.

Στα χρόνια της κατάληψης της Εύβοιας από τους Φράγκους αναφέρεται ως λατινική μονή και επανδρώνεται με Βενεδεκτίνους μοναχούς. Σήμερα η μονή παραμένει ζωντανή χάρη στην ύπαρξη γυναικείας μοναστικής κοινότητας. Το 2014 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης του καθολικού που είχε πληγεί από το σεισμό του 2003 και συντήρησης των τοιχογραφιών.

 

Ιερά Μονή Παναγίας Γοργοϋπηκόου Ψαχνών

Η Ιερά Μονή Παναγίας Γοργοϋπηκόου Ψαχνών βρίσκεται μόλις τρία χιλιόμετρα από την πόλη των Ψαχνών στο δρόμο για το χωριό Κοντοδεσπότι. Είναι ένα λιτό, για τα ανθρώπινα μέτρα αλλά μεγαλειώδες για τα θεία,  γυναικείο ησυχαστήριο.

Η ίδρυση της Ιεράς Μονής οφείλεται σε όνειρο της Γερόντισσας Ταξιαρχίας Σκουτέλα, Ηγουμένης του Μοναστηριού, μετά από θαυματουργική επέμβαση της Παναγίας για ανάρρωσή της.

Το 1960 η Γερόντισσα Ταξιαρχία είδε την τοποθεσία που είναι χτισμένη η Ιερά Μονή σε όνειρο και αυτό συνεχίστηκε για δύο περίπου χρόνια. Έτσι μετά την απόκτηση του κτήματος και την έναρξη της θεμελιώσεως του Ιερού Ναού στις 25 Μαΐου 1965 βρέθηκε μια παμπάλαια φορητή εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσης, η οποία αποτελεί και τον πολύτιμο θησαυρό της Ιεράς Μονής. Το 1977 αποπερατώθηκε η Ιερά Μονή με την κατασκευή του Καθολικού κι εγκαινιάστηκε. Τελευταία έγινε εκ βάθρων ανακαίνιση του Καθολικού, των Παρεκκλησίων, αλλά και του τόπου Ευρέσεως, όπου διαμορφώθηκε νέο μικρό παρεκκλήσιο ενώ η Ιερά Εικόνα της Θεοτόκου συντηρήθηκε και τοποθετήθηκε σε ειδικά κατασκευασμένο χειροποίητο πλαίσιο στο Τέμπλο της Μονής.

 

Παναγία Χατηριάννισσα ή Παναγιά Πετριώτισσα Οξυλίθου

Ο ναός αυτός αναφέρεται και ως «Παναγία Πετριώτισσα» από την εικόνα που βρέθηκε εκεί και προέρχεται από τις Πετριές (χωριό του Δήμου Δυστίων) ή «Παναγία Χατηριάνισσα» επειδή ο τόπος όπου χτίστηκε είναι ο συνοικισμός «Χατηριάνοι» του Οξυλίθου. Χρονολογείται σύμφωνα με τις τοιχογραφίες του από το 14ο αιώνα (1304). Η τεχνοτροπία του κτίσματος του ναού και της αγιογραφίας συμφωνούν με την ντόπια παράδοση ότι κτίστες και αγιογράφοι εστάλησαν από την Κωνσταντινούπολη την εποχή των Παλαιολόγων. Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος και ο νάρθηκας στεγάζεται με σταυροθόλιο με προεξέχουσες νευρώσεις.

Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα της Παναγίας βρισκόταν αρχικά στις Πετριές. Κάθε βράδυ όμως η εικόνα εξαφανιζόταν από το ναό και το πρωί βρισκόταν στα κλαδιά ενός δέντρου, στο χώρο που είναι κτισμένη σήμερα η εκκλησία. Το δέντρο από τότε παρόλο που έχει ξεραθεί, φυλάσσεται σαν ιερό κειμήλιο στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας, ενώ υπάρχει και επιγραφή που εξηγεί πως χτίστηκε η εκκλησία.

Η εικόνα της «Κοίμησης της Θεοτόκου» φυλάσσεται όλη τη χρονιά ωστόσο παραμονή του Δεκαπενταύγουστου παραχωρείται σε μια οικογένεια του Οξυλίθου, η οποία είχε κάνει τάμα, ώστε να ξενυχτήσει την Παναγία και το πρωί επιστρέφεται η εικόνα στην εκκλησία για να αρχίσει η λειτουργία. Την ημέρα του εορτασμού της Παναγίας στις 15 Αυγούστου στον περιβάλλοντα χώρο της εκκλησίας γίνεται το φημισμένο μεγάλο πανηγύρι και προσφέρεται στους επισκέπτες το παραδοσιακό γεύμα στιφάδο, (κομμάτια μοσχαρίσιου κρέατος και κρεμμύδια). Από την παραμονή ήδη της εορτής μαγειρεύεται με τρόπο παραδοσιακό σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο προαύλιο της εκκλησίας. Όλα τα υλικά προέρχονται από τις προσφορές των πιστών και το μαγείρεμα γίνεται με εθελοντική εργασία. Χιλιάδες προσκυνητών παίρνουν μέρος σ’ αυτή την κοινή τράπεζα. Υπάρχουν φορές που τα καζάνια ξεπερνούν τα 170. Αυτό το έθιμο δεν σταμάτησε ούτε τον καιρό της Γερμανικής κατοχής. Επειδή την περίοδο εκείνη ο κόσμος δεν είχε κρέας, το πανηγύρι γινόταν με λαχανικά της εποχής. Το ίδιο παλαιό έθιμο τηρείται στους Καλημεριάνους και στην Ποταμία.

 

Παναγία Λιαουτσάνισσα στην Κύμη

Στο συνοικισμό Λιαουτσιάνισσα Κύμης, σε μια μαγευτική τοποθεσία, υψώνεται μεγαλοπρεπής ο Ναός της Παναγίας, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο Ναός της Παναγίας Λιαουτσιάνισσας χτίστηκε το 1849 από ντόπια κιτρινοκόκκινη πέτρα σε έναν εντελώς ασυνήθιστο ρυθμό που αποτελεί σύνθεση Βυζαντινού και Βασιλικής. Στην κεραμιδένια στέγη της έχει τρεις τρούλους. Ο ιερός ναός της «Παναγίας της Λιαουτσάνισσας» από το 1965 έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο. Το τέμπλο της είναι φιλοτεχνημένο από τον Ιωάννη Χαλεπά και οκτώ άλλους Τηνιακούς γλύπτες.

Η εικόνα της Θεοτόκου έφτασε στο άλλο άκρο του Αιγαίου Πελάγους, στην Κύμη, από την Ανατολή. Στην τοποθεσία της παραλίας Μαύρα Λιθάρια λόγω ναυαγίου η θάλασσα παρέσυρε προς την ξηρά αρκετή ξυλεία. Στη θέση αυτή κάθε βράδυ οι κάτοικοι έβλεπαν ένα φώς να επιπλέει, αλλά όταν το πλησίαζαν αυτό χανόταν. Την ημέρα πολλοί έρχονταν στο μέρος αυτό και μάζευαν ξυλεία από το ναυάγιο. Για το σκοπό αυτό ήλθαν και δύο υπηρέτες των οικογενειών Βεναρδή και Νικολέσα με τα ζώα τους. Όταν άρχισαν να διαλέγουν ξύλα, ξαφνικά ο υπηρέτης του Νικολέσα βρήκε ένα τετράγωνο ξύλο πού με την αξίνα του το χτύπησε και ετοιμάστηκε να το ξαναχτυπήσει. Όταν όμως σήκωσε ξανά την αξίνα τα χέρια του παρέμειναν ακίνητα. Ο δεύτερος υπηρέτης βλέποντάς τον με τα χέρια ψηλά έτρεξε να δει τι συμβαίνει. Με φόβο σηκώνει το παράδοξο ξύλο και βλέπει ότι είναι εικόνα της Θεοτόκου. Αμέσως μετέφεραν την εικόνα στο ναό του Αγίου Αθανασίου της Κύμης. Τη νύχτα, κατά θαυμαστό τρόπο, η εικόνα της Παναγίας έφυγε από το ναό του Αγίου Αθανασίου και ήλθε στο μέρος όπου σήμερα είναι χτισμένος ο ναός της. Ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Καρυστίας και Σκύρου.

Η πίστη κι η θρησκευτική ευλάβεια αποτελούν προσωπική υπόθεση του κάθε ανθρώπου κι επαφίεται στο σεβασμό των ατομικών ελευθεριών σε ένα κόσμο πλουραλιστικό και πολυδιάστατο. Ωστόσο ο πλούτος των λαϊκών δημιουργημάτων προς το πρόσωπο της Θεοτόκου μαρτυρά την αγάπη και τη λαχτάρα του Τόπου να συσχετιστεί με τη Μητέρα του Θεού, να τη δοξάσει, να την υπηρετήσει και να την εξυμνήσει. Έχουμε ανάγκη σαν κοινοί θνητοί να συστρατευθούμε με την Παναγία στην καθημερινή μάχη της ζωής, να παλέψουμε για το καλό και να αντικρούσουμε το κακό, όμως πάντα σε εμάς τους Έλληνες θα υπάρχει μέσα στη ψυχή μας η λαϊκή δημώδης έκφραση, «Παναγία αν ακούσεις, μη ρωτάς αν είναι Αγία».

 

Φωτογραφία εξωφύλλου: Dimas Konstantinos Photography