Η ιστορική εκκλησία του Αγίου Δημητρίου της Χαλκίδας και ο πόνος της προσφυγιάς

*Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Δημητρίου στη Χαλκίδα χτίστηκε το 1837 όπως αναφέρει η ανάγλυφη επιγραφή κάτω από τη σκαλιστή σε μάρμαρο εικόνα του Αγίου, στο εσωτερικό του Πρόναου, που την εποχή εκείνη ήταν έξω από το ναό καθώς δεν υπήρχε ο πρόναος με τα δυο κωδωνοστάσια. Ο ναός είναι χαρακτηριστικό δείγμα βασιλικής με τρία κλίτη. Είναι πετρόχτιστος και εξωτερικά υπάρχουν μαρμάρινες πλάκες που στολίζουν την πρόσοψή του.

Στη θέση που χτίστηκε ο Ναός του Αγίου Δημητρίου θεωρείται ότι υπήρχε παλαιότερη εκκλησία. Τις μαρτυρίες αυτές ενισχύει ο σπουδαίος γλυπτός διάκοσμος που ανευρέθη κατά την μερική ανακαίνιση του Ναού, στα 1970, όταν αντικαταστάθηκαν οι σάπιοι ξύλινοι κίονες του ναού. Κάθε κολώνα στηριζόταν πάνω σε ένα θωράκιο γλυπτό, με θαυμάσιους ρόδακες και άλλα χριστιανικά σύμβολα αντί για άλλο υπόβαθρο, κάτι που αποδεικνύει ότι χρησιμοποιήθηκαν υλικά από παλαιότερο Ιερό Ναό.

Η ανάγκη των χριστιανών της Μητρόπολης Ευρίπου που είχαν μείνει χωρίς ορθόδοξο ναό,  για τη δημιουργία ενός χριστιανικού ναού στο Εγριμπόζ, όπως αποκαλούταν από τους Τούρκους η πόλη της Χαλκίδας, συναντούσε την άρνηση των πασάδων. Αυτό οδήγησε τον εμπνευσμένο ιεράρχη Γρηγόριο Αργυροκαστρίτη, Μητροπολίτη της Μητρόπολης Ευρίπου από το 1799 έως το 1823, στο να ταξιδέψει ως την Κωνσταντινούπολη και να ξοδέψει ένα μεγάλος μέρος της περιουσίας  του τόσο σε πεσκέσια προς δραγουμάνους και βεζίρηδες όσο και στην ανάληψη των εξόδων της ανακαίνισης του ναού του Αγίου Δημητρίου, τη στιγμή μάλιστα που οι Τούρκοι του Εγριμπόζ είχαν ήδη δημιουργήσει 6 τζαμιά.

Η Μητρόπολη Χαλκίδας ήταν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και στο μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα στο παλαιό σπίτι με τα «Γαχνισιά» και τους εξώστες, στη γωνία των οδών Αντωνίου και Βύρωνος, όπου στις αρχές του 20ου αιώνα βρισκόταν η οικία Μεντζικώφ και σήμερα η οικοδομή Αδ. Ισμιρόγλου, δηλαδή απείχε 50 μέτρα μακριά από το Ναό του Αγίου Δημητρίου. Στο μικρό αυτό Μητροπολιτικό Ναό που ανακαίνισε ο Γρηγόριος Αργυροκαστρίτης έγινε η πρώτη Δοξολογία στις 25 Μαρτίου του 1933 όταν η πόλη της Χαλκίδας ήταν πλέον ελεύθερη στα όρια του νέου Ελληνικού Κράτους.

Ένα σημαντικό γεγονός σηματοδότησε την ιστορική διαδρομή του Ναού του Αγίου Δημητρίου το Σεπτέμβριο του 1922 καθώς στο χώρο του Ιερού Ναού κατέλυσαν οι πρόσφυγες που κατέφθασαν στη Χαλκίδα από την κωμόπολη Προάστιο Μαρμαρά της Προποντίδος κυνηγημένοι από τους Τούρκους και ξεριζωμένοι από τις πατρίδες τους και τις προαιώνιες εστίες τους. Μαζί τους μετέφεραν και διέσωσαν σεπτές Εικόνες τις οποίες διαφύλαξε ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου και οι οποίες κοσμούν και λαμπρύνουν το Ναό αλλά και τιμούν την ιστορία και τη διαδρομή των προσφύγων.

Οι Εικόνες που έφτασαν στην Ελλάδα διανέμονται στους Θεσσαλονικείς Προαστίτες και σε αυτούς που καταφεύγουν στη Χαλκιδική ενώ ένας σημαντικός αριθμός στον Ιερό Ναό του Αγίου Ιωάννη της σημερινής Αμαρύνθου, όπως επίσης και κάποιες αποστέλλονται και στην παροικία των Προαστιτών Νέας Υόρκης και Ήστ Πίτσμπουργκ.

Στο Μητροπολιτικό Ναό της Χαλκίδας παρέμεινε μία ολόκληρη 10αδα θαυμάσιων μεγάλων εικόνων εκ των οποίων τέσσερις βρίσκονται εντός του Ιερού Ναού σε προσκυνητάρια ενώ διασώζεται και ο Ιερός Επιτάφιος ο οποίος είναι τοποθετημένος στο Ιερό Βήμα.

Πρωτίστως η εικόνα του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στο δεξιό κλίτος του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου τοποθετημένη σε ξυλόγλυπτο εικονοστάσι και αποτελούσε την εικόνα του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου Προαστίου Μαρμαρά. Αξίζει να σημειωθεί ότι σχεδόν όλες οι μεγάλες Εικόνες  των Εκκλησιών του Προαστίου έφεραν πριν το 1915 θαυμάσιες αργυρές επενδύσεις από έμπειρους καλλιτέχνες της αργυροχρυσοχοΐας που ήκμαζαν εκείνη την εποχή. Όμως κατά τον τριετή πρώτο διωγμό των κατοίκων, στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας όλες οι εικόνες απογυμνώθηκαν από τους Τούρκους Στρατιώτες με εξαίρεση εκείνης του Αγίου Γεωργίου τον οποίο σέβονταν οι Οθωμανοί με αποτέλεσμα να μην αφαιρέσουν τον ασημένιο «χιτώνα» του.

Η Εικόνα της Παναγιάς Οδηγήτριας αποτελεί τη δεύτερη εικόνα με ολόσωμη ασημένια επένδυση και κοσμεί το ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι του Ναού στην είσοδό του, μετά το παγκάρι. Ήταν η κυριώνυμος εικόνα του ομωνύμου Ιερού Ναού του Προαστίου.

Ακόμη, η θαυμάσια παλαιά εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου η οποία προέρχεται από τον ομώνυμο Ιερό Ναό του Προαστίου και είναι έργο της Κρητικής Σχολής. Μετά την επιστημονική της συντήρηση και την επισκευή του Ναού επανατοποθετήθηκε στη θέση της, στο αριστερό κλίτος της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου.

Επίσης, η Εικόνα  της Υπεραγίας Θεοτόκου της Γαλακτοτροφούσης έργο του αξιόλογου αγιογράφου της νήσου Κουτάλεως Θεοδοσίου Οικονομίδου, Η εικόνα το 1981 δάκρυσε και μετά από το θαυματουργό αυτό γεγονός έχει τοποθετηθεί σε ξυλόγλυπτο περίτεχνο προσκυνητάριο στο αριστερό κλίτος του Ναού.

Τέλος ο θαυμάσιος χρυσοκέντητος Ιερός Επιτάφιος, Ρωσικής τέχνης, πάνω σε άριστης ποιότητας βελούδινου υφάσματος και ο οποίος βρίσκεται σήμερα στο Ιερό Βήμα του Ναού, προέρχεται από τον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου του Προαστίου – Μαρμαρά.

Ο μεγάλος ποιητής Κωστής Παλαμάς γράφει με νοσταλγία «δε ζει χωρίς πατρίδες η ανθρώπινη ψυχή». Μια πατρίδα που συχνά τη χάνουμε, πολλές φορές την ξεχνάμε ωστόσο αποτελεί το εφαλτήριο της ζωής μας και μας συνοδεύει σε όλους τους προορισμούς μας. Η Πατρίδα σαν λέξη προέρχεται από το «πατρίς γαία» και προσδιορίζει το γεωγραφικό μέρος, το χώμα που γεννηθήκαμε. Η ομορφιά της πηγάζει από τους κώδικες επικοινωνίας, τα ήθη και τις παραδόσεις, από τους ανθρώπους που συνδεόμαστε με κοινά όνειρα και φιλοδοξίες. Η Πατρίδα είναι η γλώσσα, ένα ανώτερο μέσο έκφρασης κι επαφής μεταξύ των ανθρώπων, η οποία καθιστά δυνατή τη συνέργεια, την προσφορά και την αγάπη.

Σε όλον τον κόσμο, 68,5 εκατομμύρια άνθρωποι, ένας αριθμός άνευ προηγουμένου, έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται περίπου 25,4 εκατομμύρια πρόσφυγες και ανάμεσά τους πάνω από τα μισά είναι παιδιά. Περιλαμβάνονται επίσης 10 εκατομμύρια ανιθαγενείς, που έχουν στερηθεί τη δυνατότητα να έχουν ιθαγένεια και πρόσβαση σε βασικά δικαιώματα όπως η εκπαίδευση, η ιατρική φροντίδα, η εργασία και η ελευθερία μετακίνησης.

Πρόσφυγας ονομάζεται, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες, κάθε άνθρωπος που βρίσκεται έξω από το κράτος του οποίου είναι πολίτης εξαιτίας δικαιολογημένου φόβου ότι εκεί θα υποστεί διωγμούς λόγω της φυλής, της θρησκείας ή της εθνικότητάς του, ή ακόμα εξαιτίας της ιδιότητας του μέλους μιας ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας ή των πολιτικών του απόψεων (πολιτικός πρόσφυγας), και επιπλέον τού είναι αδύνατο να εξασφαλίσει προστασία από τη χώρα του, ή, εξαιτίας του φόβου αυτού, δεν επιθυμεί να τεθεί υπό αυτή την προστασία.

Η ελληνική κοινωνία έχει γαλουχηθεί με τον πόνο της προσφυγιάς καθώς η μικρασιατική καταστροφή συντέλεσε στη μεταβολή του κοινωνικού ιστού. Το Ελληνικό κράτος εξαιτίας της Μικρασιατικής εκστρατείας ήταν εξαντλημένο οικονομικά, εντούτοις ήταν υποχρεωμένο να θρέψει, να στεγάσει, να περιθάλψει, να τονώσει ηθικά και να εντάξει κοινωνικά 1.500.000 Μικρασιάτες πρόσφυγες. Τα τεράστια κύματα των προσφύγων που καταφεύγουν στην Ελλάδα και κυρίως στην Ευρώπη μας θυμίζουν την εξαθλίωση και την βασανιστική επιβίωση των ανθρώπων που ζούσαν στα παράλια και την ενδοχώρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και με την μεταλαμπάδευση των ιδεών, του πνεύματος και του επιχειρείν άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμα τους και διαμόρφωσαν τη σημερινή ελληνικότητα.

Κανείς δε θέλει να είναι πρόσφυγας, να αφήσει φίλους, οικογένεια και καθημερινή ζωή, να αναγκαστεί να ζήσει χωρίς βασικά αγαθά και υπηρεσίες σε ένα ξενικό περιβάλλον και να στιγματιστεί σαν αλλόθρησκος ή αλλοεθνής. Ο άνθρωπος «προσφεύγει» σε άλλο κράτος, στον ξένο πλησίον γιατί διώκεται από το μίσος, τη βία και τον πόλεμο. Η ακόρεστη μανία του ανθρώπου για εξουσία, δύναμη και χρήμα καλλιεργεί αντιπαλότητες που καταλήγουν σε αιματηρές πολεμικές συγκρούσεις σπρώχνοντας τους ανήμπορους στην αναγκαστική έξοδο από αυτό που έμαθαν για πατρίδα. Η ζωή των προσφύγων διαγράφεται χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα, μόρφωση, παιδεία και ακόμη και ιθαγένεια. Ο πρόσφυγας βρίσκεται σε ένα διάκενο ανάμεσα σε αυτό που ονομάζεται πατρίδα και σε αυτό που καλείται χώρα υποδοχής. Ο πόνος είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε νέας αρχής αν και όταν υπάρξει.

«Τη φρίκη του πολέμου, τη ξέρουν μόνο οι νεκροί του» έγραφε ο Ηρόδοτος. Ας βοηθήσουμε λοιπόν όλους όσοι έμειναν ζωντανοί να αποκτήσουν τη ζωή που τους όρισε Θεός και να θυμούνται την πατρίδα μέσα από τη Μνήμη. Γιατί στην πατρίδα και στον πόνο Λήθη δε χωρά.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αρχιμανδρίτης Δαμασκηνός Μάκρας, Δημήτρια, Έκδοση Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Δημητρίου Χαλκίδας, Χαλκίδα 2001