Η εργασιακή δουλεία και το μήνυμα της Πρωτομαγιάς

Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης

Η λέξη «δουλεία», προέρχεται από το δούλος την αρχαιότερη δόελος ή δόερος. το ρήμα δέω (δένω), και ανακαλεί στη μνήμη μας ανθρώπους αλυσοδεμένους σε υπερατλαντικά πλοία, σκλαβοπάζαρα, καταναγκασμό και εξαθλίωση. Μοιάζουν εικόνες που παραπέμπουν ανακουφιστικά στο παρελθόν αφού έχουμε την πεποίθηση ότι ο σύγχρονος πολιτισμένος άνθρωπος έχει καταστείλει οποιαδήποτε εκμετάλλευση.

Σήμερα, οι υποδουλωμένοι άνθρωποι στον «πολιτισμένο» κόσμο μας είναι περισσότεροι από όσοι σε οποιαδήποτε άλλη εποχή στην ιστορία. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που δημοσίευσε ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας περίπου 13 εκατομμύρια άνθρωποι συνελήφθησαν και πωλήθηκαν ως δούλοι μεταξύ του 18ου και του 19ου αιώνα. Ο ίδιος Οργανισμός εκτιμά ότι σήμερα 40,3 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε μια κατάσταση σύγχρονης σκλαβιάς και δουλείας. Σχεδόν τρεις στους τέσσερις σκλάβους είναι γυναίκες και κορίτσια και ένα στους τέσσερις παιδί. Η εμπεριστατωμένη έκθεση του ΔΟΕ διαπίστωσε ότι περισσότερα από το ένα τρίτο των 15 εκατ. θυμάτων καταναγκαστικών γάμων σχεδόν τα μισά είναι νεότερα των 12 ετών. Σχεδόν όλα είναι γυναίκες. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι τα μισά θύματα καταναγκαστικής εργασίας εξοφλούν χρέη και σχεδόν τέσσερα εκατομμύρια ενήλικες και ένα εκατομμύριο παιδιά είναι θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

Δυστυχώς η επιχείρηση «δουλεία» είναι σήμερα πιο εύκολη κι επικερδής, καθώς οι έμποροι σκλάβων πριν από δύο αιώνες αναγκάζονταν να αντιμετωπίσουν δαπανηρές διαδρομές και υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, ενώ οι σύγχρονοι εκμεταλλευτές έχουν λιγότερα γενικά έξοδα, χάρη στις τεράστιες προόδους της τεχνολογίας και των μεταφορών. Ανατριχιαστικές μελέτες αποδεικνύουν ότι οι σύγχρονοι έμποροι σκλάβων κερδίζουν σήμερα έως και 30 φορές περισσότερα από όσα οι «συνάδελφοί» τους του 18ου και του 19ου αιώνα. Το εφάπαξ κόστος ενός σκλάβου σήμερα εκτιμάται σε 450 δολάρια, ενώ η υπεραξία του εκτιμάται στα 8000 δολάρια ετησίως.

Η σύγχρονη δουλεία επιβιώνει επειδή δεν στηρίζεται σε φυλετικά κριτήρια και θύματά της αποτελούν όλες οι ανθρώπινες ομάδες που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την κατάσταση της αδυναμίας, ανεξαρτήτως θρησκείας, εθνικότητας, ηλικίας ή φύλου. Επίσης, οι δούλοι δεν απασχολούνται σε συγκεκριμένη αγορά ή βιομηχανία ή σε ορισμένες έστω πόλεις, και έτσι δεν υπάρχουν σταθερές οδοί μεταφοράς ή σταθερές αγορές, ώστε να ιχνηλατηθούν και να διαλυθούν τα κέντρα διοργάνωσης του δουλεμπορίου.

Εργασιακή δουλεία μπορεί να θεωρηθεί ακόμη και το καθεστώς της σημερινής καταναγκαστικής εργασίας κάτω από άθλιες συνθήκες και χωρίς θεσμικό έλεγχο. Έχει παρατηρηθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό των σύγχρονων σκλάβων εργάζονται σε μικρές επιχειρήσεις κυρίως της Ασίας και οι οποίοι αποτελούν «εργαζόμενους» παγκόσμιων μεγάλων πολυεθνικών που στηρίζονται σε αυτές τις μορφές εργασιακής δουλείας κυρίως διαμέσου της μεθόδου των υπεργολαβιών (outsourcing).

Ο Αμερικανός ψυχολόγος Abraham Harold Maslow διατύπωσε την περίφημη θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών. Συγκεκριμένα σύμφωνα με την Πυραμίδα του Maslow οι ανθρώπινες ανάγκες ταξινομούνται σε φυσικές ανάγκες, ανάγκες ασφάλειας, κοινωνικές ανάγκες, ενώ στην κορυφή της κλίμακας αυτής βρίσκεται πρώτα η ανάγκη αυτοεκτίμησης και κατόπιν η ανάγκη αυτοπραγμάτωσης. Η ομορφιά της εργασίας για τον άνθρωπο απορρέει από την ικανοποίηση των δύο ανώτερων αυτών αναγκών, την αυτοεκτίμηση δηλαδή το σεβασμό προς και από τους άλλους, και την αυτοπραγμάτωση δηλαδή την δημιουργικότητα, τον αυθορμητισμό και τις ηθικές αξίες. Η διαφορά στη σχέση μεταξύ λειτουργικής ανθρώπινης εργασίας και εργασιακής δουλείας έγκειται ακριβώς στην αξιοπρέπεια και την συμμετοχική ευχαρίστηση που απολαμβάνουμε από την εκτέλεση της εργασίας μας.

Ο ίδιος ο Maslow σε ένα λόγο του είχε αναφέρει ότι «Η ιστορία του ανθρώπινου γένους είναι η ιστορία ανδρών και γυναικών που πουλιούνται σε τιμή ευκαιρίας». Το διαχρονικό μήνυμα της Πρωτομαγιάς θα πρέπει να είναι αυτό ακριβώς το ηθικό και αναφαίρετο δικαίωμα στην ανθρώπινη ελευθερία και βούληση. Γιατί το δικαίωμα στην εργασία αποτελεί την υψηλότερη διεκδίκηση όχι του να είσαι εργαζόμενος αλλά του να είσαι άνθρωπος.