*Γράφει ο Γιώργος Θεοφίλης
Η εκκλησία της Αγίας του Θεού Σοφίας, αποτέλεσε έργο των αρχιτεκτόνων Ανθέμιου και Ισίδωρου, έπειτα από εντολή του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιουστινιανού ενώ κατασκευάστηκε σε διάστημα μόλις μιας πενταετίας, μεταξύ 532 – 537. Η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, μολονότι παραμένει σήμερα ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονήματα της ανθρωπότητας και ίσως το σημαντικότερο κτίσμα ολόκληρης της μεσαιωνικής περιόδου, δεν είναι ένας νέος αρχιτεκτονικός τύπος. Πρόκειται για μια τρουλαία βασιλική, κτίσμα που προσπαθούσε να συνδυάσει τις αρετές της βασιλικής με το συμβολισμό των θολωτών κατασκευών. Δείγματα τέτοιων κατασκευών, γνωστά μόνο από φιλολογικές πηγές, υπήρξαν ο Άγιος Μάρκος Κωνσταντινουπόλεως από τα τέλη του 4ου αιώνα και η βασιλική του Ιλισού στην Αθήνα του 5ου αιώνα, των οποίων ο τρούλος που υψωνόταν πάνω από το ιερό ήταν ξύλινος.
Όταν ο Ιουστινιανός έγινε αυτοκράτορας, και συγκεκριμένα μετά τη στάση του Νίκα το 532, έχτισε εκ νέου τους πυρπολημένους ναούς της Αγία Ειρήνης και της Αγίας Σοφίας, σύμφωνα με το νέο και δημοφιλή τύπο της τρουλαίας βασιλικής. Η Αγία Ειρήνη καταστράφηκε από σεισμό το 740, αφήνοντας μόνο λαμπρό δείγμα αρχιτεκτονικής από τη βασιλεία του Ιουστινιανού την Αγία Σοφία. Οι αρχιτέκτονες της υπέρλαμπρης εκκλησίας κατάγονταν αμφότεροι από τη Μικρά Ασία, ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις (το Αϊδινί) και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο. Επιφανείς μαθηματικοί και θεωρητικοί της εποχής, χαρακτηρίζονται στα κείμενα ως μηχανικοί ή μηχανοποιοί που σημαίνει ότι είχαν ευρύτερες γνώσεις, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο δηλαδή στη γεωμετρία, αριθμητική, φυσική, όσο και σε πρακτικό επίπεδο όπως στις οικοδομικές τέχνες, τη ξυλουργική. ‘Έτσι ήσαν πλήρως καταρτισμένοι προκειμένου να αναλάβουν το μνημειώδες έργο της ανέγερσης μιας τεράστιας σε μέγεθος εκκλησίας που ανάγκασε τον Ιουστινιανό να φωνάξει στα εγκαίνια «Νενίκηκά σε, Σολομών».
Η Αγία Σοφία είναι μια τρίκλιτη βασιλική, η οποία στεγάζεται με ένα τεράστιο τρούλο. Η εξωτερική όψη, στο πνεύμα της ρωμαϊκής παράδοσης των θολωτών κτισμάτων, δεν αποτελεί παρά ένα περιτύλιγμα, αφού η ομορφιά του κτηρίου έγκειται στη μορφή του εσωτερικού, στο πως το αρχιτεκτόνημα διαμορφώνεται κάτω και γύρω από μια σφαίρα που λαμβάνει πρώτα και κύρια αρχιτεκτονική αλλά κατ’ επέκταση έντονα συμβολική σημασία. Το επίτευγμα και η καινοτομία των Ανθέμιου και Ισίδωρου ήταν ότι κατόρθωσαν να στεγάσουν με ένα ενιαίο σύστημα ημικυκλίων και τεταρτοσφαιρίων ολόκληρο το μεσαίο κλίτος της Αγίας Σοφίας, πετυχαίνοντας ενότητα χώρου, όπου κινείται το ποίμνιο, ο κλήρος και οι αυλικοί αξιωματούχοι, και ανάταση πνευματική με προσανατολισμό του βλέμματος και συνεπώς του πνεύματος προς τον ουρανό.
Το ίδιο άλλωστε το Μέγα Παλάτιον, το οποίο ήταν ένα εκτενές συγκρότημα ανακτόρων στην Κωνσταντινούπολη και στέγαζε την αυτοκρατορική οικογένεια και τις διοικητικές υπηρεσίες κατά την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ήταν κτισμένο με μια ελεύθερη διάταξη αφομοιώνοντας πολλά στοιχεία της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής αρχιτεκτονικής όπως βασιλικές, θολωτά περίκεντρα κτίσματα και τα οποία την ίδια στιγμή χρησιμοποιούνταν και στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική. Ο ίδιος ο συμβολισμός μεταξύ κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας όπως και οι χρηστικές ανάγκες είχαν κοινή αφετηρία ενώ η αρχιτεκτονική γλώσσα από την οποία πήγαζαν όλες αυτές οι κατασκευαστικές δομές ήταν επίσης κοινή. Η Αγία Σοφία με το μεγαλείο της μας αποκαλύπτει το Βυζάντιο ακριβώς γιατί, ενώ εμπνέεται από το γεωμετρικό πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας και εκμεταλλεύεται τις τεχνικές επιτεύξεις των Ρωμαίων, εξαίρει το μέγεθος μιας εξουσίας που πίστευε ότι είχε θεία προέλευση, και μας εισάγει στον πνευματικό κόσμο του χριστιανισμού.
Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας, ένα ιστορικό πολιτιστικό κληροδότημα της χριστιανοσύνης στην ανθρωπότητα, αποδεικνύει την αλληλένδετη συνέχεια της τέχνης αλλά και τη σημασία που έχει ο άνθρωπος στη διαμόρφωση του ρου της ιστορίας. Η Αγία Σοφία εκφράζει τα υψηλότερα ιδανικά της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους αφού οικοδομήθηκε με βάση επιστημονικά, καλλιτεχνικά και θρησκευτικά πιστεύω. Η οποιαδήποτε βεβήλωση της ιστορικότητας του αρχιτεκτονικού αυτού θαύματος αποτελεί προσβολή του παγκόσμιου πολιτισμού και εκμαυλισμό κάθε ανθρώπινης αξίας. Η σύγχρονη πραγματικότητα με τις πολυποίκιλες κατακτήσεις της κοινωνίας μας είχαν ως πυλώνα τέτοιες ιστορικές υπερβάσεις. Επομένως, η κατάλυση από την τουρκική ηγεσία της ιστορικότητας της δημιουργίας της Αγίας Σοφίας, σε μια εποχή τόσων θεσμικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων της ανθρωπότητας, είναι συνώνυμο πολιτισμικής παρακμής και ηθικής κατάπτωσης.
Ανεξιθρησκία σημαίνει ανέχομαι τη θρησκεία του άλλου. Κι όχι μόνο ανέχομαι αλλά και υποστηρίζω την ελεύθερη θρησκευτική έκφραση όπως και τη χειραφέτηση από οποιαδήποτε μορφή ανελευθερίας. Αυτό φυσικά ο Τούρκος ηγέτης δεν το συμμερίζεται. Και μάλλον δεν αρέσει σε κανένα Θεό.
